Μια υπέροχη φωνή - δυστυχώς "βοώντος εν τη ερήμω". Πόσο καθαρή σκέψη, πόσο ρωμαλέα αντίληψη! Να μπορούσε να ακουστεί πάνω από τα ερείπια και τα πτώματα του σημερινού πολέμου! Να μπορούσε να σταματήσει την "κοινή βλακεία", τον αδιέξοδο πόλεμο "ανάμεσα στο δίκιο και το δίκιο"!
Δυο φορές στη ζωή μου, το 1967 και το 1973, βρέθηκα στο μέτωπο και γνώρισα το ανατριχιαστικό πρόσωπο του πολέμου. Εξακολουθώ να υποστηρίζω ότι δεν μπορείς να εξαλείψεις την επιθετικότητα με το να υποκύπτεις σε αυτή κι ότι μονάχα δυο πράγματα δικαιώνουν ένα πόλεμο: η ζωή και η ελευθερία. Θα ξαναπολεμήσω, εάν αποπειραθεί κανείς να μου στερήσει τη ζωή ή να σκοτώσει το διπλανό μου. Θα δώσω μάχη εάν κάποιος επιχειρήσει να με υποδουλώσει. Δεν πρόκειται όμως να πιάσω τα όπλα για «προγονικά δικαιώματα» ή για επέκταση των εδαφών ή για πλουτοπαραγωγικές πηγές ή για την παραπλανητική ιδέα των «εθνικών συμφερόντων».
Η διαμάχη ανάμεσα στο Ισραήλ και την Παλαιστίνη επιμένω πάντοτε πως είναι μια τραγική σύγκρουση ανάμεσα στο δίκιο και το δίκιο, ανάμεσα σε δυο πολύ πειστικές διεκδικήσεις. Ένα τέτοιο δράμα μπορεί να λυθεί είτε με την ολοκληρωτική καταστροφή του ενός μέρους (ή και των δυο), είτε μέσω ενός λυπηρού οδυνηρού ατελούς συμβιβασμού με τον οποίο οι δυο πλευρές θα κερδίσουν κάποια μόνο από τα πράγματα που ζητούν, οπότε κανείς δεν θα μείνει απόλυτα ευχαριστημένος, αλλά θα πάψουν τουλάχιστον να πεθαίνουν και θα αρχίσουν να ζουν. Η Παλαιστίνη θα έχει ανεξαρτησία και ασφάλεια σε ένα μέρος της χώρας, το Ισραήλ θα ζει με ειρήνη και ασφάλεια σε ένα άλλο μέρος της χώρας. Έτσι υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να επιτευχθεί κάποια στιγμή η συμφιλίωση, να πάψει ο ανταγωνισμός εξοπλισμών, να αναπτυχθεί μια κοινή αγορά, να γιατρευτούν οι πληγές.
Η ειρηνιστική μας κίνηση στο Ισραήλ δεν είναι φιλοπαλαιστινιακή. Είναι επείγουσα η ανάγκη να επέλθει ειρήνη ανάμεσα σε Ισραηλινούς και Παλαιστίνιους και κατά συνέπεια ανάμεσα στο Ισραήλ και τα αραβικά κράτη, όχι για χάρη της εξιλέωσης από τις ενοχές, αλλά για χάρη της ίδιας της ζωής. Εμείς οι Ισραηλινοί ήρθαμε στο Ισραήλ για να μείνουμε. Οι Παλαιστίνιοι βρίσκονται στην Παλαιστίνη και δε σκοπεύουν να φύγουν. Πρέπει λοιπόν να γίνουμε τουλάχιστον πολιτισμένοι γείτονες. Όμως παρόλο που υποστηρίζω τη διαίρεση μιας μικρής χώρας ανάμεσα σε δυο έθνη, εξακολουθώ να είμαι πεπεισμένος ότι πρόκειται απλώς για ένα μέτρο αναγκαιότητας. Θεωρώ κακό κι ανεπαρκές σύστημα το κράτος-έθνος. Πιστεύω ότι πάνω σ’ αυτόν τον χτυπημένο από τη φτώχεια, υπερπλήρη και εν αποσυνθέσει πλανήτη μας, θα έπρεπε να υπάρχουν εκατοντάδες πολιτισμοί, χιλιάδες παραδόσεις, εκατομμύρια περιφερειακές και τοπικές κοινότητες, όχι όμως κράτη-έθνη. Τώρα κυρίως που σε ορισμένες περιοχές του κόσμου η εθνική αυτοδιάθεση έχει εκφυλιστεί, καταρρέοντας μέσα σε αιματοκύλισμα κι απειλώντας να απομονώσει τον καθένα από μας, θα έπρεπε να υπάρξει ένα εναλλακτικό όραμα. Θα έπρεπε να βρεθούν τρόποι εκπλήρωσης των διαφόρων δικαιωματικών πόθων για εθνική ταυτότητα και αυτοπροσδιορισμό, στο πλαίσιο μιας κοινοπολιτείας που θα περιλαμβάνει όλη την οικουμένη. Θα έπρεπε να χτίσουμε τώρα έναν πολυφωνικό κόσμο κι όχι μια κακοφωνία μεμονωμένων εγωκεντρικών κρατών-εθνών. Η ανθρώπινη μοίρα μας, η μοναξιά μας πάνω σ’ έναν εύθραυστο πλανήτη, μετέωρο μες στην ψυχρή κοσμική σιωπή, οι αναπόφευκτες τραγικές ειρωνείες της ζωής και η αδυσώπητη παρουσία του θανάτου, θα έπρεπε όλα αυτά να ξυπνήσουν επιτέλους ένα αίσθημα αλληλεγγύης που να παραμερίσει τη βοή και την αντάρα των διαφορών μας. Ο σημαιοφόρος πατριωτισμός πρέπει να δώσει τη θέση του σ’ έναν πατριωτισμό για τον άνθρωπο, για τη γη, σ’ έναν πατριωτισμό για τα δάση, το νερό, τον αέρα, το φως, σε δημιουργικές σχέσεις με την ίδια τη Δημιουργία. 127-129
Το ισραηλινό ειρηνιστικό κίνημα έχει ελάχιστα κοινά με την παραδοσιακή άποψη που πρεσβεύει ότι η ειρήνη, η αγάπη, η συμπόνια, η αδελφοσύνη και η συμφιλίωση είναι συνώνυμα. Στην πραγματικότητα δεν είναι συνώνυμα. Το αντίθετο του πολέμου δεν είναι η αγάπη, είναι η ειρήνη. Γι αυτό η δική μου προτροπή προς τους Παλαιστίνιους είναι: κάντε ειρήνη, όχι έρωτα. Άλλωστε δεν πιστεύω στην αγάπη μεταξύ εθνών – είναι ένα πολύ αφελές ιδανικό. Όπως τραγουδούσαν θλιμμένα οι Μπιτλς, «δεν υπάρχει αρκετή αγάπη στον κόσμο». Εγώ, οπαδός της ειρήνης μεν, αλλά όχι πασιφιστής, νομίζω ότι το μεγαλύτερο κακό δεν είναι ο ίδιος ο πόλεμος, μα η επιθετικότητα. Ο Λεβί Εσκόλ, ο πιο ρεαλιστής πρωθυπουργός του Ισραήλ, έλεγε: «Ένα πράγμα είναι χειρότερο από τη χρήση βίας κι αυτό είναι η συνθηκολόγηση μαζί της». 189
Και είναι ο εχθρός σου αυτός με τον οποίο πρέπει να συνάψεις ειρήνη – όχι επειδή είναι «καλός», όχι απαραίτητα επειδή αισθάνεσαι ότι τον αδίκησες περισσότερο απ’ ό,τι εκείνος αδίκησε εσένα. Κάνεις ειρήνη με τον εχθρό σου ακριβώς επειδή είναι ο εχθρός σου. 193
Νομίζω ότι η ισραηλινο-παλαιστινιακή διαμάχη, σε αντίθεση με την ισραηλινο-λιβυκή ή την ισραηλινο-ιρανική διαμάχη, είναι μια τραγωδία με όλη τη σημασία της λέξης. Μια πολύ ισχυρή διεκδίκηση συγκρούεται με μια άλλη εξίσου ισχυρή. Κι έχει φτάσει η ώρα να αντιληφθούν οι έντιμοι άνθρωποι εκτός της περιοχής μας ότι πρόκειται πράγματι για μια τραγωδία κι όχι για ένα γουέστερν με τους «καλούς» από τη μια και τους «κακούς» από την άλλη. Δυο τρόποι υπάρχουν για την επίλυση των τραγωδιών: ο σαιξπηρικός και ο τσεχοφικός. Στο τέλος μιας σαιξπηρικής τραγωδίας η σκηνή είναι σπαρμένη με πτώματα κι ίσως να αιωρείται κάπου ψηλά το φάσμα της δικαιοσύνης. Στην τσεχοφική τραγωδία, απ’ την άλλη, ο επίλογος βρίσκει όλους τους ήρωες ψυχικά ράκη, δυστυχείς, πικραμένους, αποκαρδιωμένους, αλλά πάντως ζωντανούς. Προτιμώ λοιπόν την τσεχοφική κι όχι τη σαιξπηρική λύση για την ισραηλινοπαλαιστινιακή τραγωδία.196
Το πρώτο εγχείρημα στο οποίο θα έπρεπε ίσως να συνεργαστούν Παλαιστίνιοι και Ισραηλινοί, μετά την επίτευξη της ειρήνης, θα ήταν η ανέγερση ενός μνημείου στην κοινή μας βλακεία. Άλλωστε οι Παλαιστίνιοι θα πάρουν τελικά ένα μικρό μόνο μέρος των όσων θα μπορούσαν να κατέχουν με ειρήνη και αξιοπρέπεια το 1948 – πριν από σαράντα πέντε χρόνια, πέντε πολέμους και περίπου 150.000 νεκρούς, δικούς μας και δικούς τους. Και οι Ισραηλινοί θα πάρουν λιγότερα απ’ όσα θα μπορούσαν να έχουν, αν είχαν επιδείξει φαντασία, γενναιοδωρία, ίσως και ρεαλισμό τότε, το 1967 και μέχρι σήμερα. Μόνο οι νεκροί δεν θα πάρουν τίποτε, εκτός από μερικά στεφάνια κι ένα χείμαρρο από πομπώδεις ρητορείες.197
Ο Αινστάιν είπε: «Το ζήτημα προσδιορισμού των αιτιών της αναπόφευκτης φύσης ενός γεγονότος είναι, κατά κανόνα, απροσδιόριστο και συνεπώς δεν έχει νόημα να εξετάζεται το αίτιο ενός μεμονωμένου συμβάντος». 51
Πιστεύω ότι τα γεγονότα είναι συχνά οι χειρότεροι εχθροί της αλήθειας…51
Σε τελική ανάλυση τα πάντα είναι αληθινά. Το ψέμα είναι μια αλήθεια. Όχι τεκμηριωμένη, όχι αυθεντική, αλλά πάντως υπαρκτή. Το ίδιο ισχύει και για τα όνειρα. Για τις επινοήσεις του νου, τους εφιάλτες, τις φαντασιώσεις, τον πόνο, το φόβο, την επιθυμία. Ο Μάκβεθ είναι αληθινός, όπως και τα καινούρια ρούχα του Αυτοκράτορα, και η σκάλα του Ιακώβ και ο δαίμονας του Ιβάν Καραμαζόφ και η χαμένη Ατλαντίδα και οι γοργόνες ακόμα που γητεύουν τους ναυτικούς στο πέλαγος. Όλα αυτά είναι αληθινά, γιατί επηρεάζουν ή επηρέασαν κάποτε τον κόσμο, όπως ακριβώς το πάθος για καθαριότητα και ο τρόμος των μικροβίων επέφεραν το θάνατο της γιαγιάς μου. Ο τρόμος, όχι τα μικρόβια. 60
Ομολογουμένως η πραγματικότητα του πόνου θα εξακολουθήσει να μας προβληματίζει, εφόσον δεν υπάρχουν μέθοδοι μέτρησής του (ή μήπως υπάρχουν;) Θα συνεχίσει όμως να μας προβληματίζει κι εξαιτίας των περιορισμών στη γλωσσική μετάδοσή του, γιατί, όταν περιέχεται σε λέξεις, ο πόνος έχει την τάση να γίνεται μεταφορικός, μετωνυμικός, επιστρατεύοντας λεκτικές ενισχύσεις από άλλα μέτωπα. Η έκφραση του πόνου αποδεικνύεται επώδυνη διεργασία για τη γλώσσα.61
Ίσως να είναι απροσδιόριστο το αίτιο του πόνου κι άγνωστος ο τρόπος αντιμετώπισής του, αλλά ο ίδιος ο πόνος είναι ένα νησί βεβαιότητας μέσα σ’ έναν ωκεανό αβεβαιότητας. Ας πάρουμε τον κοιλόπονο του Ναπολέοντα. Δεν είχε σχέση με τα αποτελέσματα της περίφημης Μάχης του Βατερλώ; 61
Το να ζει κανείς με αβεβαιότητα σημαίνει να βρίσκεται μόνιμα σε μια κατάσταση όπου είναι ανοιχτά όλα τα ενδεχόμενα. Μια καλλιτεχνική εμπειρία σημαίνει επίσης ότι τη βιώνουμε σαν μια εμπειρία με ανοιχτά όλα τα ενδεχόμενα. Να μη θέτουμε πια το ανέκαθεν δημοφιλές ερώτημα της κοινωνίας μας «Ποιο θα είναι το τέλος;», αλλά να προσαρμοζόμαστε αντίθετα, στη συνύπαρξη με την αβεβαιότητα. Αποτελεί όντως στοιχείο της ανθρώπινης φύσης η αδιάκοπη αναζήτηση για ένα επιμύθιο, αλλά αν γίνει ακραία αυτή η ανάγκη μπορεί να πυροδοτήσει διαφόρων ειδών φανατισμούς. Σε όλη τη διάρκεια της Ιστορίας οι ζηλωτές πάσχιζαν να φτάσουν σε ένα «συμπέρασμα», μια «βεβαιότητα», μια «κατάληξη». Μια κατάσταση με ανοιχτά όλα τα ενδεχόμενα, μια ατμόσφαιρα αμφιβολίας, η παραδοχή αυτής της αβεβαιότητας όχι ως αναπόφευκτου κακού, τιμωρίας ή εξοστρακισμού από την Κήπο της Εδέμ, αλλά σαν κάτι γόνιμο, σαν μια ευλογία, παρέχει στον άνθρωπο ένα διαρκές ερέθισμα για να αναζητεί, να δημιουργεί, να ορίζει και να επαναπροσδιορίζει, να αξιοποιεί στο έπακρο την ελευθερία του. 65
Η διαφορά έγκειται ίσως στην προθυμία να δεχτούμε την αβεβαιότητα σαν ένα είδος υπαρξιακής βεβαιότητας: τη βεβαιότητα της αβεβαιότητας. Τα ενδεχόμενα παραμένουν ανοιχτά, όχι επειδή δεν έχουμε καταβάλει αρκετές προσπάθειες να επιλύσουμε το πρόβλημα. Δεν πρόκειται για μια προσωρινή κατάσταση, που θα διαρκέσει ώσπου να ωριμάσουμε και να βρούμε τις σωστές απαντήσεις, ούτε οφείλεται στο γεγονός ότι είμαστε τόσο άπιστοι όσο θέλουν να μας παρουσιάζουν όλοι εκείνοι οι φανατικοί. Όχι, τα ενδεχόμενα είναι ανοιχτά επειδή τα θέλουμε έτσι. Αν επιθυμείτε να είναι όλα βολικά και προδιαγεγραμμένα, υπάρχουν γύρω σας πολλές πόρτες: όποια κι αν χτυπήσετε θα σας ανοίξουν. Θα τακτοποιηθείτε εκεί, παρόλο που ίσως δυσκολευτείτε στην περίπτωση που θελήσετε να βρεθείτε ξανά έξω. 67
Συμφωνώ λοιπόν απόλυτα με τον Γκίμπελ. Πουθενά στον κόσμο δεν υπάρχει ο μύθος. Δεν υπάρχει βεβαιότητα, αλλά ούτε και μύθος. Τα πάντα είναι αληθινά. Ο μυθοπλάστης και ο λόγιος δε διαφέρουν στη σχέση τους με τα γεγονότα, την πραγματικότητα, την αλήθεια, τη βεβαιότητα, αλλά στη σχέση που έχει ο καθένας τους με τις λέξεις. 69
Δυο απλά πράγματα γυρεύουμε: τη γαλήνη και την έξαψη. Μόνο που δεν μπορούμε να τα έχουμε και τα δυο. Μονάχα η λογοτεχνία έχει την ικανότητα να μας τα προσφέρει και τα δυο μαζί. Εκεί βρίσκουμε την έξαψη, τυλιγμένη από γαλήνη. 115
Το μόνο που θα μπορούσα να προσθέσω εδώ είναι πως μονάχα ο θάνατος είναι τέλειος. Η ειρήνη, όπως και η ίδια η ζωή, δεν είναι ένα κύμα αγάπης ή μια μυστικιστική επικοινωνία ανάμεσα σε εχθρούς, αλλά ένας δίκαιος και λογικός συμβιβασμός ανάμεσα σε δυο αντίθετα. 140
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου