ΒΙΚΤΩΡ ΟΥΓΚΩ: Οι άθλιοι

Βιβλίο του 1862, γραμμένο από έναν γενναίο- εκτός των άλλων - συγγραφέα. Διότι, πώς αλλιώς να χαρακτηρίσεις κάποιον που τολμά να διακόπτει τις εκπληκτικές δραματουργικές του σελίδες για να αναλύσει λεπτομερώς και εκτενώς την ιστορική μάχη του Βατερλώ, τη λειτουργία και σημασία της γλώσσας αργκό, τη φύση και την αξία της ουτοπίας, την ιστορία και τη φιλοσοφική - ναι, φιλοσοφική - αξία των υπονόμων, των βόθρων κ.α

Το παρακάτω απόσπασμα είναι από το Πέμπτο μέρος, βιβλίο πρώτο. (Εκδόσεις Λιβάνη, μετάφ.Γιάννης Κουχ). Αφορά την επανάσταση του Ιουνίου του 1848 στο Παρίσι. Οι ήρωές του στήνουν ένα οδόφραγμα, μια “Ακρόπολη των ξυπόλητων” μπροστά στο εστιατόριο της “Κορίνθου”. Τα λόγια του επαναστάτη είναι αυτή η ίδια, η επική, η υπέροχη, η αιώνια ανθρώπινη Ουτοπία. Αχχχ!..

(Φ.Χ.)

O Ενζωλοράς στεκόταν όρθιος πάνω στη σκάλα που σχημάτιζαν οι πλάκες του οδοφράγματος και στηριζόταν στην καραμπίνα του. Φαινόταν σκεφτικός και τα μάτια του πετούσαν αστραπές. Κάποια στιγμή σήκωσε απότομα το κεφάλι. Τα ξανθά του μαλλιά τινάχτηκαν πίσω σαν χαίτη λιονταριού. Κι άρχισε να μιλά:

-Φαντάζεστε το μέλλον της ανθρωπότητας, σύντροφοι; Οι δρόμοι των πόλεων πλημμυρισμένοι από φως, πράσινα κλαδιά στα κατώφλια, τα έθνη αδερφωμένα, οι άνθρωποι δίκαιοι, το παρελθόν να χαιρετά το παρόν, η ελευθερία της σκέψης απόλυτη, η πίστη του καθενός σεβαστή, ο ουρανός θρησκεία, η ανθρώπινη συνείδηση εκκλησία, μίσος πουθενά, τα εργοστάσια και οι σχολές αδερφωμένα, τιμωρία και ανταμοιβή η κοινή εκτίμηση, εργασία για όλους, για όλους δίκιο, γενική ειρήνη, δίχως πολέμους, οι μανάδες ευτυχισμένες! Πρώτα πρέπει να δαμαστεί η ύλη. Έπειτα πρέπει να πραγματοποιηθεί η ιδέα. Η πρόοδος έκανε ως τώρα πολλά. Τον παλιό καιρό οι άνθρωποι έβλεπαν τρομαγμένοι την ύδρα που ανατάραζε τα νερά, το δράκοντα που ξερνούσε φωτιά, τα απαίσια τέρατα που αναστάτωναν τον αέρα. Ωστόσο ο άνθρωπος έστησε τις παγίδες του, του πνεύματος παγίδες, και στο τέλος έπιασε τούτα τα τέρατα. Έχουμε δαμάσει την ύδρα και σήμερα λέγεται βαπόρι. Υποτάξαμε το δράκοντα και σήμερα ονομάζεται ατμομηχανή. Κοντεύουμε να νικήσουμε και τον αέρα, με το τέρας που λέγεται αερόστατο. Τη μέρα που το έργο αυτό θα τελειώσει – έργο ίδιο με του Προμηθέα – κι ο άνθρωπος θα ζέψει οριστικά στη θέλησή του την τριπλή αρχαία χίμαιρα – την ύδρα, το δράκοντα και το γύπα, δηλαδή το νερό, τη φωτιά και τον αέρα -, θα είναι για τα άλλα έμψυχα δημιουργήματα ό,τι ήταν γι’αυτόν παλιότερα οι θεοί.

Κουράγιο λοιπόν κι ας προχωρήσουμε. Για πού τραβάμε σύντροφοι; Για την επιστήμη, που θα γίνει κυβερνήτρα, για των στοιχείων τη δύναμη, που θα γινει κτήμα όλων, για το φυσικό νόμο, που μέσα του θα έχει τη δικαιοσύνη ή την τιμωρία. Τραβάμε, τέλος, για μια ανατολή της αλήθειας, που θ’αντιστοιχεί με την ανατολή της μέρας. Για την ένωση των λαών τραβάμε – για των ανθρώπων τη συναδέλφωση. Όχι πια απίθανες υποθέσεις και παραμύθια. Όχι παράσιτα πια. Σκοπός είναι να κυβερνά την πραγματικότητα η αλήθεια.

Θα συνεδριάζει στις κορφές της Ευρώπης ο πολιτισμός. Και αργότερα, στο κέντρο των ηπείρων, σε μεγάλα πνευματικά συνέδρια. Ο κόσμος είδε κάτι παρόμοιο: τους αμφικτύονες να κάνουν δυο συνέδρια το χρόνο, το ένα στον τόπο των θεών, τους Δελφούς, και το άλλο στον τόπο των ηρώων, τις Θερμοπύλες. Ό,τι άξιο ετοίμασε η Ελλάδα θα το συμπληρώσει δημιουργικά η Γαλλία. Σύντροφοι, αδέρφια, είτε νικήσουμε σήμερα είτε νικηθούμε, θα φέρουμε την επανάσταση. Όπως φωτίζουν μια πόλη ολόκληρη οι πυρκαγιές, έτσι και οι επαναστάσεις φωτίζουν ολόκληρη την ανθρωπότητα. Εμείς θα κάνουμε – όπως είπα κιόλας – την επανάσταση της αλήθειας.

Ορθή πολιτική αντίληψη θα πει: ο άνθρωπος κύριος του εαυτού του. Κάτι τέτοιο είναι η ελευθερία – δηλαδή αυτοκυριαρχία. Και το κράτος αρχίζει εκεί όπου συναδελφώνονται τούτες οι κυριαρχίες. Για να σχηματιστεί το κοινό δίκαιο, κάθε κυριαρχία παραχωρεί ένα μέρος της, που πρέπει να είναι ίσο. Έτσι φτάνουμε στην ισότητα, που σημαίνει ίση συμμετοχή του καθενός. Κοινό δίκαιο είναι η προστασία του συνόλου, που ακτινοβολεί πάνω στο ατομικό δίκαιο. Όταν όλοι προστατεύουν τον καθέναν, τότε έχουμε την αδελφοσύνη. Κι όπου συμπίπτουν όλες αυτές οι κυριαρχίες, έχουμε την κοινωνία. Μα, αν είναι κορυφή η ελευθερία, βάση είναι η ισότητα. Όταν λέμε ισότητα, εννοούμε καθαρά και ξάστερα: κάθε ικανότητα πρέπει να προάγεται εξίσου, στην πολιτεία όλες οι ψήφοι να έχουν το ίδιο βάρος, στη θρησκεία όλες οι συνειδήσεις το ίδιο δικαίωμα.

Ένα όργανο έχει η ισότητα, την υποχρεωτική και δωρεάν εκπαίδευση. Θ’ αρχίσουμε πρώτα πρώτα από την εκμάθηση του αλφάβητου. Οφείλουμε λοιπόν την προκαταρκτική εκπαίδευση να την επιβάλλουμε υποχρεωτικά σ’όλους και την ανώτερη να την προσφέρουμε προαιρετικά. Από τη σχολική ισότητα απορρέει η κοινωνική ισότητα. Όλα προέρχονται από το φως και στο φως ξαναγυρνούν.

Είναι μεγάλος ο δέκατος ένατος αιώνας. Ο εικοστός όμως θα είναι ευτυχισμένος. Τότε όλα θα γίνονται όπως πρέπει. Δε θα επαναλαμβάνεται η παλιά ιστορία. Θα λείψουν οι κατακτήσεις, οι αρπαγές, οι επιδρομές κι οι ένοπλοι ανταγωνισμοί, η αναστολή του πολιτισμού από κάποιο βασιλικό γάμο ή λόγω της γέννησης κάποιου κληρονομικού τυραννίσκου, η μοιρασιά των λαών σε συνέδρια ή ο διαμελισμός του κράτους επειδή μια δυναστεία έπεσε ή γιατί δυο θρησκείες συγκρούστηκαν βίαια. Δε θα φοβάται πια ο κόσμος την πείνα, την εκπόρνευση από ένδεια, την ανεργία, τη λαιμητόμο και το ξίφος, τους πολέμους, τη διαρπαγή. Θα είναι ευτυχισμένος ο λαός και βιοτικές μέριμνες δε θα υπάρχουν.

Όπως η γη εκπληρώνει το νόμο της, έτσι θα τον εκπληρώνει και το γένος των ανθρώπων, με την αποκατάσταση της αρμονίας ανάμεσα στην ψυχή και στο αστέρι. Η ψυχή θα ακολουθεί την κανονική τροχιά της γύρω από την αλήθεια, όπως το αστέρι γύρω από τον ήλιο.

Βεβαιώνουμε, πάνω σε τούτο το οδόφραγμα, πως το ανθρώπινο γένος θα λυτρωθεί και θα παρηγορηθεί. Η κραυγή της αγάπης ακούγεται τούτη τη στιγμή δυνατότερη από τη θυσία. Στο οδόφραγμα αυτό σμίγουν εκείνοι που σκέφτονται μ’εκείνους που υποφέρουν. Ουσιαστικά, το οδόφραγμά μας είναι φτιαγμένο από ιδέες κι από πόνους. Η φτώχεια εδώ ενώνεται με την ιδέα. Η μέρα αγκαλιάζει τη νύχτα και της λέει: “Θα πεθάνω τώρα μ’εσένα κι ύστερα θα αναστηθείς μαζί μου”. Τα παθήματα φέρνουν εδώ την αγωνία τους. Και την αθανασία τους οι ιδέες.

Σύντροφοι, αδέρφια, όποιος πεθάνει εδώ πεθαίνει μέσα στην ακτινοβολία του μέλλοντος. Μπαίνουμε σ΄έναν τάφο λουσμένο από της αυγής το φως.