B. VITALE:Οι μονόκεροι υπάρχουν-Το δεξί ημισφαίριο του εγκεφάλου και η συμβολή του στη μάθηση

(εκδόσεις Θυμάρι, 1994)

• Το μεγαλύτερο μέρος της σύγχρονης εκπαιδευτικής πραγματικότητας μονοπωλείται από αναλυτικά προγράμματα που βασίζονται στο αριστερό ημισφαίριο του εγκεφάλου. Από την άλλη παρόλο που η ιατρική έρευνα ανακαλύπτει όλο και περισσότερα στοιχεία για τη λειτουργία του εγκεφάλου επισημαίνοντάς μας παράλληλα τη χρησιμότητα αυτών των ανακαλύψεων για τα παιδιά μας, ελάχιστες είναι οι αλλαγές που πραγματοποιούνται. 20
• Οι περισσότερες σχολές δασκάλων και καθηγητών χρησιμοποιούν μεθόδους διδασκαλίας που στηρίζονται στις δυνατότητες μάθησης του αριστερού ημισφαιρίου του εγκεφάλου. 21
• Η ευθύνη για τη δημιουργία κατάλληλων εμπειριών που δραστηριοποιούν τις λειτουργίες του δεξιού ημισφαιρίου βαρύνει και το γονιό και το δάσκαλο. Με το να δημιουργούμε πρόσφορο έδαφος για την ανάπτυξη της λειτουργίας και του δεξιού και του αριστερού ημισφαιρίου του εγκεφάλου, μαθαίνουμε να σεβόμαστε και εκείνες τις ικανότητες που έχουν την πηγή τους στο μη λεκτικό ημισφαίριο.21
• Το μυαλό ζυγίζει περίπου ενάμισι κιλό. Αποτελείται από δύο ημισφαίρια, το αριστερό και το δεξί, που συνδέονται μεταξύ τους με το μεσολόβιο. Αυτό είναι ένα πλέγμα νευρικών ιστών που συνδέει τους μηχανισμούς λειτουργίας των δυο ημισφαιρίων. Εξασφαλίζει έτσι την επικοινωνία μεταξύ τους, επιτρέποντας τη μεταβίβαση των δεδομένων της μνήμης και της μάθησης από το ένα ημισφαίριο στο άλλο. Παρατηρώντας τα ημισφαίρια μπορεί κανείς να διακρίνει ότι είναι οργανωμένα με συμμετρία. Αυτό σημαίνει ότι η δεξιά περιοχή του εγκεφάλου καθρεφτίζεται στην αριστερή και αντίστροφα. Η συμμετρία όμως αυτή είναι μερική γιατί τα δυο ημισφαίρια εμφανίζουν και κάποιαν ασύμμετρη οργάνωση που σημαίνει πως υπάρχουν δομικές και λειτουργικές διαφορές μεταξύ τους. 25
• Η λειτουργία της όρασης είναι επίσης συμμετρική και στα δυο ημισφαίρια. Οι πληροφορίες που έρχονται από το αριστερό οπτικό πεδίο και των δυο ματιών γίνονται αντικείμενο επεξεργασίας στο δεξί ημισφαίριο και οι πληροφορίες που έρχονται από το δεξί  οπτικό πεδίο υφίστανται επεξεργασία στο αριστερό ημισφαίριο. 28
• Το κυρίαρχο ημισφαίριο είναι αυτό που δείχνει να αποκρίνεται συχνότερα ή φαίνεται να έχει μεγαλύτερη ταχύτητα και αποτελεσματικότητα στην επεξεργασία των ερεθισμάτων. 28
•   Άνθρωποι που έχουν πολύ καλή φαντασία λειτουργούν με το δεξί ημισφαίριο. Καταλαβαίνουν οτιδήποτε ευκολότερα φτιάχνοντας εικόνες. Αυτοί ονομάζονται οπτικοί τύποι. Όσοι χρησιμοποιούν την ακοή (ακουστικοί τύποι) συνήθως λειτουργούν με το αριστερό ημισφαίριο. Αυτοί που δεν μπορούν καθόλου να λειτουργήσουν με έναν από τους παραπάνω τρόπους λέγονται αισθησιοκινητικοί τύποι και μαθαίνουν με την εμπειρία 29
• Στην ηλικία των τεσσάρων χρόνων τα δυο ημισφαίρια αρχίζουν να ειδικεύονται. Κάθε μέρος του εγκεφάλου αναπτύσσει ξεχωριστές λειτουργικές ικανότητες. Αυτή η ειδίκευση τελειώνει στα πέντε… Οι υποστηρικτές αυτής της θεωρίας πιστεύουν  ότι  αν και η ειδίκευση στις διάφορες λειτουργίες ολοκληρώνεται στην ηλικία που τα πιο πολλά παιδιά αρχίζουν το νηπιαγωγείο, η χιαστή συγκρότηση ολοκληρώνεται στα εννιά. 32
• Μια δεύτερη θεωρία ισχυρίζεται ότι η οργάνωση της σύνδεσης και εξειδίκευσης των ημισφαιρίων εμφανίζεται πριν ή κατά τη γέννηση. Η χιαστή συγκρότηση εμφανίζεται μόνο όταν ολοκληρωθεί εντελώς η σύνδεση των ημισφαιρίων με τη δημιουργία του μεσολόβιου,, στην ηλικία των πέντε ή έξι. . Μια τρίτη θεωρία υποστηρίζει ότι μόνο το κέντρο του λόγου υπάρχει κατά τη στιγμή της γέννησης, ενώ οι άλλες λειτουργίες του εγκεφάλου εμφανίζονται σταδιακά και ολοκληρώνονται κατά την εφηβεία.32
• Στην ηλικία των πέντε ακολουθεί το δεύτερο στάδιο, όπου το παιδί μαθαίνει να χρησιμοποιεί σύμβολα και σταθεροποιεί τη χρήση του χεριού που το βοηθάει περισσότερο στις κινήσεις του. Το τελευταίο στάδιο έρχεται στην εφηβεία με την ολοκλήρωση της ειδίκευσης των ημισφαιρίων. 33
• Πολλά παιδιά αρχίζοντας το νηπιαγωγείο δεν έχουν ακόμα αναπτύξει μια κυριαρχία στην κίνησή τους ή σε κάποιο χέρι. Τα ημισφαίριά τους βρίσκονται ακόμη σε ένα στάδιο διαμόρφωσης της χιαστής συγκρότησης ή ανάπτυξης μιας ικανότητας. Πεντάχρονα ή ακόμα και εξάχρονα παιδιά δεν είναι πολλές φορές έτοιμα να ανταποκριθούν σε μερικούς από τους στόχους που θέτουν τα σύγχρονα αναλυτικά προγράμματα. Παιδιά μέχρι και τρίτης δημοτικού δεν είναι συνήθως ικανά να επεξεργαστούν καθαρά αφηρημένες έννοιες. Γενικά, τα μικρά παιδιά δεν είναι έτοιμα για αφηρημένη και συμβολική διδασκαλία που απαιτεί χρήση χαρτιού και μολυβιού μέθοδο την οποία εφαρμόζουμε με ιδιαίτερη επιμονή. Όταν μερικές φορές απαντάνε στην πραγματικότητα αυτό που κάνουν είναι να αναμασούν πληροφορίες χωρίς να τις επεξεργάζονται εσωτερικά. 35
• Λίγο πολύ όλοι λειτουργούμε ως ένα βαθμό άλλοτε με το δεξί και άλλοτε με το αριστερό ημισφαίριο, όμως χρησιμοποιούμε το ένα περισσότερο από το άλλο… Όταν μιλάμε για παιδιά που λειτουργούν κατά κύριο λόγο με το δεξί ή με το αριστερό ημισφαίριο, δεν εννοούμε ότι χρησιμοποιούν αποκλειστικά το ένα από τα δυο, αλλά απλώς ότι χρησιμοποιούν το ένα σε μεγαλύτερο βαθμό από το άλλο. Κυρίαρχο ημισφαίριο είναι αυτό που επεξεργάζεται με μεγαλύτερη ευχέρεια τα διάφορα ερεθίσματα. Σε ορισμένες περιπτώσεις ένα παιδί επιλέγει να χρησιμοποιήσει το δεξί ημισφαίριο ακόμα και αν το αριστερό είναι πιο κατάλληλο. Έχω βρει ότι αυτά τα παιδιά, που λειτουργούν σχεδόν πάντα με το δεξί ημισφαίριο, συχνά αποτυγχάνουν στο σχολείο. 35

ΗΜΙΣΦΑΙΡΙΚΗ ΕΞΕΙΔΙΚΕΥΣΗ

Αριστερό Ημισφαίριο	Δεξιό ημισφαίριο
Γραφή Συμβολισμός Λόγος Ανάγνωση Συλλαβισμός Εντόπιση λεπτομερειών Ομιλία και απαγγελία Εφαρμογή οδηγιών Ακοή Συνειρμός ήχων	Αφή Αντίληψη χώρου Σχηματοποίηση Αρίθμηση Ευαισθησία στα χρώματα Τραγούδι και μουσική Δημιουργικότητα Φαντασία Καλλιτεχνική έκφραση Αισθήματα και    συγκινήσεις

                                                                    

• Παρουσιάζουμε στα παιδιά σύμβολα , τα πιέζουμε να διαβάζουν, να μιλάνε, να συλλαβίζουν, ζητάμε επίμονα να επισημαίνουν λεπτομέρειες, επιμένουμε να υπακούν στις οδηγίες μας και κυρίως μιλάμε σ’ αυτά όλη την ώρα.  Με λίγα λόγια η μεθοδολογία που χρησιμοποιούμε στηρίζεται σε λειτουργίες του αριστερού ημισφαιρίου. Η διδασκαλία μας απευθύνεται σε παιδιά που έχουν κυρίαρχο το αριστερό ημισφαίριο. 36
• Το κάθε ημισφαίριο εκτός από την εξειδίκευση που έχει σε ορισμένες λειτουργίες, ειδικεύεται  επίσης και σε διαφορετικούς τρόπους επεξεργασίας των ερεθισμάτων… Το αριστερό και το δεξί ημισφαίριο ακολουθούν διαφορετικούς τρόπους σκέψης το καθένα. Δεν προσεγγίζουν δηλαδή την πραγματικότητα με τον ίδιο τρόπο- χωρίς αυτό να μειώνει καθόλου το ρόλο του ενός ή του άλλου ημισφαιρίου. Το αριστερό ημισφαίριο αντιλαμβάνεται την πραγματικότητα ακολουθώντας μια πορεία από το μερικό στο ολικό. Το δεξί ημισφαίριο μαθαίνει ακολουθώντας μια αντίθετη πορεία – από το ολικό στο μερικό. Δεν βασίζεται σε επάλληλες λογικές διεργασίες, βλέπει τα πράγματα στο σύνολό τους- ολιστικά. 38

ΤΡΟΠΟΙ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΤΗΣ ΣΚΕΨΗΣ

Αριστερό ημισφαίριο	Δεξί ημισφαίριο
Από το μερικό στο ολικό Ακουστικοί τύποι Χρησιμοποιεί το συμβολισμό Στηρίζεται σε κανόνες της λογικής Επεξεργάζεται λεκτικά τις πληροφορίες Λειτουργεί με υπαρκτά ερεθίσματα Έχει επίγνωση του χρόνου Επεξεργάζεται αφηρημένες πληροφορίες	Από το ολικό στο μερικό Οπτικοί τύποι Χρησιμοποιεί το συγκεκριμένο Στηρίζεται σε κανόνες της διαίσθησης Επεξεργάζεται μη λεκτικά τις πληροφορίες Λειτουργεί με ερεθίσματα φαντασίας Δεν κατανοεί την έννοια του χρόνου Επεξεργάζεται παράλογες πληροφορίες

• Το παιδί που έχει κυρίαρχο το δεξί ημισφαίριο ξεκινά από το συμπέρασμα, την ολοκληρωμένη πρόταση, ώστε να αποκτήσει μια συνολική εικόνα του θέματος και κατόπιν προχωρεί στην ανεύρεση των επιμέρους στοιχείων. Αρκετά συχνά όμως αντιμετωπίζει δυσκολία στο να βάλει στη σειρά τις σκέψεις του. 39
• Ο συλλαβισμός ακολουθεί την πορεία από το μερικό στο ολικό. Στην ίδια διαδικασία βασίζεται και η εκμάθηση των ήχων. Όμως τι γίνεται με τα παιδιά που μαθαίνουν το ολικό πρώτα και μετά το μερικό; Τι γίνεται με το παιδί στο σχολείο, όταν δεν μπορεί να συλλαβίσει και μαθαίνει τις λέξεις πρώτα σαν ολοκληρωμένο σύνολο φθόγγων; Συνήθως φτάνει μέχρι την Τρίτη τάξη κάνοντας συλλαβισμό, χωρίς ουσιαστικά να έχει πάρει τις βάσεις ώστε να μπορεί να διαβάσει. Από αυτό το σημείο και πέρα αρχίζει να διαγράφεται και η αποτυχημένη του πορεία στο σχολείο. 40
• Συνήθως κατηγορούμε αυτά τα παιδιά ότι μαθαίνουν παπαγαλία το μάθημα όταν δε μπορούν να εξηγήσουν το πού , το πώς και το γιατί αυτών που λένε. Άδικα όμως. Λειτουργούν διαφορετικά. Αυτός είναι ο τρόπος σκέψης τους. Πολλές φορές, απαντάνε πιο γρήγορα όταν σκέφτονται αβίαστα παρά όταν τα αναγκάζουμε να συμμορφωθούν σε κανόνες της λογικής. 42
• Παιδιά με κυρίαρχο το αριστερό ημισφαίριο είναι πολύ ομιλητικά και συνήθως έχουν ανεπτυγμένο το λεξιλόγιό τους. Εκφράζουν τις σκέψεις τους χωρίς κανένα πρόβλημα. Από την άλλη, τα παιδιά που σκέφτονται με το δεξί ημισφαίριο θεωρούνται μη ομιλητικά, που σημαίνει ότι αντιμετωπίζουν δυσκολίες στην έκφρασή τους. 42
• Τα παιδιά που λειτουργούν με το αριστερό ημισφαίριο αποκρίνονται μόνο σε ερεθίσματα που προέρχονται από το περιβάλλον τους, όπως είναι οι εικόνες και οι ιστορίες που υπάρχουν στα σχολικά βιβλία. Έχουν την ικανότητα να αντιλαμβάνονται πολύ εύκολα τις αλλαγές του περιβάλλοντος και γρήγορα να προσαρμόζονται σε αυτό. Τα παιδιά που λειτουργούν με το δεξί ημισφαίριο προσπαθούν να αλλάζουν το περιβάλλον που ζουν με κάθε τρόπο, έτσι ώστε να ικανοποιεί τις ανάγκες τους. Αυτή η τάση συχνά ερμηνεύεται σαν εκδήλωση προβληματικής συμπεριφοράς. Χαρακτηριστικά γνωρίσματα αυτών των παιδιών είναι οι παραισθήσεις και η φαντασία, καθώς και η συχνή χρήση σχημάτων λόγου. 43
• Οι αριστερόχειρες λειτουργούν σχεδόν πάντα με το δεξί ημισφαίριο 45