ΤΖΩΝ ΧΟΛΤ: Πέρα από το Σάμερχιλ. Η εναλλαγή της ελευθερίας

(Freedom and Beyond)

•  Οι κάποτε ριζοσπαστικές και τρελές ιδέες έχουν γίνει μέρος της συμβατικής σοφίας της εκπαίδευσης… Το αδιανόητο έχει γίνει σεβαστό.10

• Το να πείσουμε τους ανθρώπους ότι τα περισσότερα σύγχρονα σχολεία μας είναι επιβλαβή ως προς τη μάθηση δεν πρόκειται να κατορθώσει να τα αλλάξει. Η μάθηση δεν είναι ο πρωταρχικός σκοπός τους. 10
• Στη ζωή μας είχαμε τόση λίγη εμπειρία ελευθερίας, εκτός από πολύ ασήμαντες καταστάσεις, ώστε δύσκολα μπορούμε να φανταστούμε με ποιο τρόπο γίνεται να λειτουργεί, με ποιο τρόπο μπορούμε να τη χρησιμοποιήσουμε και με ποιο τρόπο γίνεται να μας ωφελήσει όταν πρόκειται για μια οποιαδήποτε σοβαρή εργασία. Στην εποχή μας το κορπορατικό-μιλιταριστικό πρότυπο φαίνεται πως είναι το μοναδικό που ξέρουμε, εμπιστευόμαστε και πιστεύουμε. Οι περισσότεροι άνθρωποι, ακόμα και στις δημοκρατίες, έχουν την τάση να θεωρούν τη δημοκρατία σαν μια περίπλοκη διαδικασία για την εκλογή αφεντικών που όλοι πρέπει μετά να υπακούμε, με την πολύ μικρή διαφορά ότι κάθε τόσο έχουμε την ευκαιρία να διαλέξουμε μια νέα ομάδα αφεντικών. 12
• Μην κατανοώντας την ελευθερία δεν καταλαβαίνουμε την εξουσία… Αρκετά φυσικά μερικοί άνθρωποι βλέποντας γύρω τους τα φοβερά αποτελέσματα αυτής της εξουσίας, την απορρίπτουν εντελώς. Αλλά με αυτό τον τρόπο απορρίπτουν πολύ συχνά, φυσικά αλλά ασύνετα, κάθε έννοια ικανότητας, εμψύχωσης και καθοδήγησης. Δεν μπορούν να φανταστούν ότι με βάση την ελεύθερή τους θέληση ίσως ρωτήσουν κάποιον άλλο τι σκέφτεται ή να συμφωνήσουν να κάνουν ό,τι τους ζητάει γιατί εκείνος ξέρει σαφώς ή ενδιαφέρεται περισσότερο για ό,τι κάνει παρά αυτοί. Η μόνη εναλλακτική λύση που φαίνεται να βλέπουν ως προς την καταναγκαστική εξουσία είναι το τίποτα. Προσπάθησα λοιπόν να εξερευνήσω λίγο παραπέρα τη φύση της ελευθερίας, έτσι ώστε να καταλάβουμε καλύτερα πώς άνθρωποι διάφορων ηλικιών και ειδικεύσεων μπορούν να ζήσουν μαζί και να είναι χρήσιμοι ο ένας στον άλλο, χωρίς μερικοί από αυτούς να παραμερίζουν πάντα τους άλλους. 12
• Δεν πιστεύω πια ότι οποιοδήποτε νοητό ποσοστό σχολικών μεταρρυθμίσεων θα ήταν αρκετό για να προσφέρει καλή εκπαίδευση για καθένα ή ακόμα και για όλα τα παιδιά. Οι άνθρωποι ακόμα και τα παιδιά, εκπαιδεύονται πολύ περισσότερο χάρη σε ολόκληρη την κοινωνία γύρω τους και τη γενική ποιότητα της ζωής, παρά χάρη σε ό,τι γίνεται στα σχολεία. Το όνειρο πολλών εκπαιδευτικών ότι τα σχολεία μπορούν να είναι τόποι όπου διαφυλάσσεται η αρετή και μεταλαμπαδεύεται σε ένα κόσμο που κατά τα άλλα χαρακτηρίζεται από την έλλειψή της, μου φαίνεται τώρα πια σαν μια λυπηρή και επικίνδυνη αυταπάτη… Οι περισσότεροι ενήλικοι δεν θα ανεχθούν μια τόσο μεγάλη διαφορά ανάμεσα στον τρόπο με τον οποίο βιώνουν τη ζωή τους και τον τρόπο με τον οποίο τα παιδιά τους περνούν τη ζωή τους στο σχολείο. Ακόμα κι αν τα σχολεία εγκαταλείψουν την ιδέα ότι πρέπει να τα προετοιμάζουν για να ζήσουν σε μια καλύτερη κοινωνία, καθώς και για να φτιάξουν μια καλύτερη κοινωνία, δεν θα τους επιτραπεί να προχωρήσουν πολύ προς αυτή την κατεύθυνση. 13
• Η ένταση προέρχεται από δυο συγκρουόμενες παρορμήσεις ή ανάγκες ή επιθυμίες… Το βιβλίο αυτό αναφέρεται στην ελευθερία στη μάθηση και παράλληλα σε μερικές δυσκολίες και εντάσεις που συναντάμε όταν προσπαθούμε να δημιουργήσουμε καταστάσεις στις οποίες οι μαθητευόμενοι είναι ελεύθεροι να μάθουν. Για τους περισσότερους από μας αυτές οι καταστάσεις είναι νέες, παράξενες, περίπλοκες, ακόμη και απειλητικές.18 ( θεωρώ ότι μεταφράζεται καλύτερα αντίφαση, όχι ένταση)
• Τα παιδιά κάνουν αυτό που οι περισσότεροι από τους μεγαλύτερους έχουν ξεχάσει ή φοβούνται να κάνουν, δηλαδή να δείχνουν τα αισθήματά τους όπως είναι. Επειδή ακριβώς τα δείχνουν τόσο ανοιχτά, μπορούν να προσαρμόζονται σε αυτά γρήγορα και επιδέξια. Όταν δεν είναι ευχαριστημένα με αυτό που κάνει ο άλλος, δεν κρύβουν και δεν υποθάλπουν τη δυσαρέσκεια ή τη μνησικακία τους ώσπου να γίνει θυμός που να μην μπορούν πλέον να τον αντιμετωπίσουν. Λένε ή κάνουν κάτι κατευθείαν, πράγμα που δίνει στον άλλο ένα σήμα ότι τα πράγματα δεν πηγαίνουν καλά και ότι κάτι πρέπει να γίνει. 18
• Πραγματικά, για πολλά παιδιά, ακόμα και για πολλά φτωχά παιδιά πόλεων, μπορούμε να πούμε ότι υπάρχει υπερβολική δόμηση στη ζωή τους: αντιμετωπίζουν τόσες πολλές καταστάσεις που πρέπει να αναρωτιούνται συνέχεια ποιο είναι το σωστότερο πράγμα που πρέπει να κάνουν , αν θέλουν, τολμούν ή αρνούνται να το κάνουν. Εκείνο που χρειάζονται συχνά όπως έχει αποδείξει τόσο καλά ο Πώλ Γκούντμαν είναι μια ευκαιρία να ξεφύγουν από όλα αυτά, θέλουν περισσότερη μοναχικότητα, χρόνο και χώρο. 20
• Μπορούμε να πούμε ότι η δομή της παραδοσιακής αίθουσας διδασκαλίας είναι απλή. Υπάρχουν δυο μόνο στοιχεία σε αυτήν, μόνο δυο κινούμενα μέρη, για να το πούμε έτσι. Το ένα είναι ο δάσκαλος και το άλλο οι μαθητές. Τα παιδιά είναι συνήθως διαφορετικά μεταξύ τους, αλλά σε μια τέτοια τάξη οι διαφορές τους δεν έχουν σημασία. Όλα τα παιδιά έχουν να κάνουν τα ίδια πράγματα και από όλα αναμένεται να τα κάνουν με τον ίδιο τρόπο. Σαν βιομηχανικοί εργάτες στον ιμάντα συναρμολόγησης ή στρατιώτες στο στρατό, οι μαθητές αντικαθίστανται εύκολα και είναι αναλώσιμοι. Το δεύτερο πράγμα που μπορούμε να πούμε γι αυτή τη δομή είναι ότι είναι άκαμπτη, αυστηρή και στατική. Από την πρώτη μέρα του σχολείου μέχρι την τελευταία δεν μεταβάλλεται καθόλου.  Τόσο την τελευταία όσο και την πρώτη μέρα ο δάσκαλος δίνει πληροφορίες και διαταγές και τα παιδιά παθητικά τις δέχονται κα υπακούουν ή αρνούνται να υπακούσουν. Το τρίτο πράγμα που μπορούμε να πούμε γι αυτή τη δομή είναι πως είναι αυθαίρετη και εξωτερική. Δεν απορρέει από και δεν έχει καμιά σχέση με τη ζωή και τις ανάγκες της τάξης, με αυτό που θέλουν τα παιδιά, αλλά με αυτό που πρέπει να προσφέρει ο δάσκαλος. Ο δάσκαλος είναι εξίσου φυλακισμένος και θύμα αυτής της δομής όσο και τα παιδιά: μπορεί να πει ελάχιστα πράγματα περισσότερα από εκείνα για το τι πρέπει να είναι το σχολείο και μπορεί να κάνει ελάχιστα πράγματα περισσότερο από κείνα για να το αλλάξει. Αντίθετα, η δομή της ανοιχτής τάξης είναι περίπλοκη. Έχει τόσα πολλά στοιχεία, όσοι δάσκαλοι και μαθητές βρίσκονται στην αίθουσα. Δεν είναι όμοια μεταξύ τους ούτε δυο από αυτά τα στοιχεία και η διαφορά τους αυτή είναι που μετράει, εφόσον ούτε δυο παιδιά δεν θα συσχετιστούν με την τάξη και τον δάσκαλο ή θα τα χρησιμοποιήσουν με τον ίδιο ακριβώς τρόπο. Κατά δεύτερο λόγο, η δομή είναι ευλύγιστη και δυναμική. Τελικά η δομή είναι οργανική, εσωτερική. Απορρέει από τις ανάγκες και τις ικανότητες των παιδιών και των δασκάλων αυτών καθεαυτών.20-21
• Εκείνο που δεν συμπαθούν τα παιδιά είναι μια δομή που είναι αντιφατική. Στα πρώιμα προοδευτικά και υποθέτω σε αρκετά εναλλακτικά σχολεία, οι ενήλικες προβάλλουν ισχυρές απαιτήσεις σχετικά με τον τρόπο που οφείλουν να συμπεριφέρονται τα παιδιά. Προβάλλουν πάνω τους τις θεωρίες γύρω από την σωστή ανθρώπινη συμπεριφορά ενγένει. Σκέπτονται ότι αν τα παιδιά είναι υγιή θα συμπεριφερθούν με τον τρόπο που εμείς νομίζουμε ότι καθένας πρέπει να συμπεριφέρεται. Η διαφορά είναι ότι ο παραδοσιακός δάσκαλος λέει στα παιδιά πώς θέλει να συμπεριφέρονται. Ο προοδευτικός ή ο επονομαζόμενος ελεύθερος . λέει: Συμπεριφερθείτε όπως θέλετε. Το παιδί λοιπόν πρέπει να ψάξει για διάφορα κλειδιά που δεν μπορούν να αποφύγουν οι ενήλικες να του δώσουν ώστε να δείξουν αν ενεργεί σωστά ή όχι, πράγμα που μπορεί να είναι εξουθενωτικό. 22
• Από όσα άκουσα και είδα μια έννοια που εγώ την αποκαλώ «συμπεριφορικό χάσμα» άρχισε να σχηματίζεται στο μυαλό μου. Φανταστείτε ένα φάσμα συμπεριφοράς από το πολύ καλό μέχρι το πολύ κακό. Υπάρχει ένα σημείο Α, που αντιπροσωπεύει την ανεκτή συμπεριφορά και ένα Β που αντιπροσωπεύει την μη ανεκτή συμπεριφορά. Η απόσταση μεταξύ Α και Β είναι το συμπεριφορικό χάσμα.  Όταν είναι μεγάλο, η τάξη είναι ανήσυχη. Όταν είναι μικρό, τα παιδιά ενδέχεται να αισθάνονται πιο άνετα. 23
• Ό,τι ενδιαφέρει είναι όχι το αν υπάρχουν περιορισμοί, αλλά το τι περιθώρια εκλογής έχουμε μέσα σε αυτούς τους περιορισμούς…Όταν λέτε στους άλλους τι δεν πρέπει να κάνουν, εάν είστε σαφείς και επεξηγηματικοί, τους αφήνετε πολύ περισσότερη ελευθερία εκλογής και δράσης , παρά όταν τους λέτε τι πρέπει να κάνουν. Οι προδιαγραφές είναι καλύτερες από τις συνταγές… Η ιδέα των περιορισμών δεν είναι αυτή καθεαυτή αντίθετη με την ιδέα της ελευθερίας. Η διαφορά ανάμεσα σε μια ελεύθερη κοινωνία και στην τυραννία δεν είναι το γεγονός ότι η μια έχει περιορισμούς ενώ η άλλη δεν έχει. Είναι ότι στην ελεύθερη μπορείς να ανακαλύψεις πού βρίσκονται οι περιορισμοί. Στην τυραννία ποτέ δεν μπορείς να είσαι σίγουρος.29
• Θα ήταν ανόητο και λαθεμένο να πούμε απλώς όσο λιγότεροι νόμοι, τόσο το καλύτερο. Εκείνο που πραγματικά μετράει είναι η δυνατότητα εκλογής που μας επιτρέπεται. 30
• Εκείνο που εννοώ με την ελευθερία για τα παιδιά και για όλο τον κόσμο είναι: Περισσότερη Εκλογή, Λιγότερος Φόβος. 30
•  Έπρεπε να ξοδέψουν τόσο πολύ χρόνο κι ενεργητικότητα στο αν θα κάνουν ή δεν θα κάνουν αυτό που οι άλλοι τους έλεγαν να κάνουν, ώστε δεν είχαν χρόνο κι ενεργητικότητα να κάνουν πράγματα από μόνα τους. 32
• Αυτή μου φαίνεται πως είναι η ουσία της αγάπης του Νηλ για τα παιδιά: τα αποδέχεται, τα συγχωρεί, πιστεύει ότι με λίγη καλή τύχη θα γίνουν καθώς πρέπει. Αλλά δεν τα έχει ανάγκη και δεν θέλει να τον έχουν ανάγκη. Στη βάση της αγάπης του - και μολονότι θα μπορούσε να μην επιδοκιμάζει τη λέξη, νομίζω ότι αυτό πιθανόν είναι που δίνει στην αγάπη του αγνότητα και δύναμη- υπάρχει μια διακριτική αδιαφορία. 33
• Για να αφαιρέσουμε από το παρελθόν τη δύναμή του να μας βλάφτει, δεν πρέπει να προσπαθούμε να το ξεχάσουμε, αλλά να προσπαθούμε να το θυμόμαστε συνεχώς. Κάντε το και θα συμβεί κάτι παράξενο. Κατ αρχήν αναθυμούμενοι την εμπειρία κυριολεκτικά την ξαναζείτε, είσαστε ακριβώς στο κέντρο της. Μετά βαθμιαία αρχίζετε να απομακρύνεστε, να βγαίνετε έξω από αυτήν. Οτιδήποτε και να σας είχε συμβεί, εξακολουθείτε να το βλέπετε και να το ακούτε αλλά σιγά σιγά το αντιμετωπίζετε σαν κάποιος παρατηρητής σα να βλέπετε μια κινηματογραφική ταινία του εαυτού σας. .. Και καθώς βγαίνετε και απομακρύνεστε από αυτή την εμπειρία, μπορεί να αρχίσετε να κάνετε κάτι άλλο. Να βάλετε αυτό το χαρακτήρα να παίζει το ρόλο του διαφορετικά, να αποφεύγει τα λάθη του… Τα μικρά παιδιά στο ελεύθερο θεατρικό παιχνίδι τους παίζουν όλα τα είδη των μυθικών και ζωικών ρόλων. Ίσως κάνουν το ίδιο μέσα στη σκέψη τους… Η εμπειρία του Σάμερχιλ έχει αποδείξει ότι στον ανθρώπινο νου υπάρχουν θεραπευτικές δυνάμεις ανάλογες με αυτές του σώματος. Αν τα ψυχικά μας τραύματα δεν επαναλαμβάνονται καθημερινά, τότε πολλά από αυτά θα θεραπευτούν.35-37
• Ο συνηθισμένος, σοβαρός, μη παιχνιδιάρης άνθρωπος δεν μπορεί να ξεφύγει από την πραγματικότητα όπως είναι. Μολονότι μιλά συνέχεια για την αντιμετώπιση της πραγματικότητας είναι παγιδευμένος μέσα στην αντίληψή του για την πραγματικότητα.39
• Μια κοινωνία σαν τη δική μας που αντιμετωπίζει τρομακτικές κρίσεις και δυσχέρειες που δεν ξέρει πώς να τις βολέψει – και πολλοί δεν μπορούν να σκεφτούν απολύτως τίποτε που θα μπορούσε να γίνει- χρειάζεται για την ίδια της την επιβίωση όχι λίγους ανθρώπους, αλλά εκατοντάδες χιλιάδες, μάλλον μια ολόκληρη γενιά, από εκείνους που μπορούν να παίζουν. 40
• Κάθε φορά που  προσπαθούμε να διευθύνουμε τη ζωή των νέων παραμερίζουμε την ευκαιρία να δούμε πώς θα μπορούσαν να διευθύνουν μόνα τους τη ζωή τους και να διδαχτούμε από αυτό ό,τι θα μπορούσαμε πιθανό να διδαχτούμε. 50
• Φοβόμαστε τόσο πολύ να διαφωνήσουμε μεταξύ μας, να καυγαδίσουμε, να φανερώσουμε τα αισθήματά μας, τρέφουμε τις μνησικακίες μας και τους θυμούς μας τόσο πολύ, ώστε λησμονούμε πόσο γρήγορα τα παιδιά ξεχνούν τους καυγάδες τους. 56
• Οφείλουμε να μάθουμε να μη βασανίζουμε τον εαυτό μας με την ιδέα ότι οι διαφωνίες δεν θα πρέπει να συνεχίζονται αιώνια, ότι οφείλουμε να βρούμε ένα τρόπο για να τις σταματάμε. Η ένταση δεν είναι ‘ πρόβλημα’ και δεν υπάρχει ‘λύση’ που θα την κάνει να πάψει να υπάρχει.58
•  Θα μπορούσαμε να ορίσουμε τη γραφειοκρατία σαν ένα οργανισμό που έχει διδαχτεί τόσο πολλά από το παρελθόν ώστε δεν μπορεί να διδαχτεί τίποτε από το παρόν. Οι άνθρωποι λένε συνήθως: γιατί επαναλαμβάνεις λάθη του παρελθόντος; Γιατί; Μα, πιθανόν να μην είναι λάθη τώρα. Αν κάθε φορά που κάνουμε ένα λάθος, φτιάχνουμε ένα κανόνα για να εμποδίσουμε τον εαυτό μας να ξανακάνουμε το ίδιο λάθος, σύντομα έχουμε ένα τεράστιο βιβλίο κανόνων που θα πρέπει να το συμβουλευόμαστε πριν κάνουμε οτιδήποτε. Ο Μαρκ Τουαίν λέει πως μια γάτα που κάθισε πάνω σε ένα καυτό καπάκι σόμπας δεν θα ξανακαθίσει ποτέ, αλλά δεν θα καθίσει ούτε και σε ένα κρύο.  Οι περισσότερες ανθρώπινες οργανώσεις συμπεριφέρονται σαν τη γάτα αυτή. .. Πώς γίνεται ένα ίδρυμα που μπαίνει σε λειτουργία από ανθρώπους να καταντάει περισσότερο σημαντικό από τους ανθρώπους που περιλαμβάνει; .. Αντί τα σχολεία να εργάζονται για τα παιδιά που έχουν στους κόλπους τους προσδοκούν και  υποχρεώνουν τα παιδιά να εργάζονται για το καλό και τη δόξα του σχολείου. 62-63
• Ο Μάσλοου είπε ότι αντί να συζητάμε για το ποιες ανάγκες είναι σημαντικότερες, βασικότερες, θα μπορούσαμε να τις ταξινομήσουμε σε μια σειρά σύμφωνα με το χρόνο κατά τον οποίο γίνονται αισθητές. … Στο βαθμό που μια ανάγκη ικανοποιείται μια άλλη εμφανίζεται στη θέση της. Μπορεί να μην υπάρξει ποτέ τέλος στον κατάλογο, μια τελική ανάγκη που αν ικανοποιηθεί να μας αφήσει ευχαριστημένους και γαλήνιους. 64-5
• Τι νόημα μπορεί να έχει η παρούσα ελευθερία τους αν πέρα από αυτή βλέπουν μια ζωή που μοιάζει σαν ένα είδος σκλαβιάς; Τι συμβαίνει όταν ο ευχάριστος τωρινός κόσμος που μέσα του ζουν μοιάζει να μην έχει συνδέσεις με οποιαδήποτε ευρύτερη πραγματικότητα; Θα μπορούσε κανείς να θέσει το θέμα με τον εξής τρόπο: όσο περισσότερη ελευθερία έχει ένας μαθητής στη ζωή του στο σχολείο, τόσο περισσότερο πιθανό είναι να βλέπει πόσο άσκοπη και χωρίς νόημα σε καιρούς σαν κι αυτούς είναι η παρουσία τους στο σχολείο. Με λίγα λόγια, τα ελεύθερα σχολεία, τουλάχιστον τα ελεύθερα γυμνάσια, με το να ικανοποιούν μια πολύ σημαντική ανάγκη, δημιουργούν άλλες που δεν μπορούν να τις ικανοποιήσουν, που κανένα σχολείο δεν θα μπορούσε να ικανοποιήσει και που ίσως σε αυτή την εποχή, τίποτε δεν μπορεί να ικανοποιήσει. Στο βαθμό που τα ελεύθερα σχολεία πράγματι λειτουργούν ο μαθητής που έλεγε πριν ‘Μακάρι να μπορούσα να μπω’ , τώρα μπορεί να αρχίσει να λέει: ‘ μακάρι να μπορούσα να βγω’. Μοιάζει λιγάκι με την ένταση του γονιού: όσο καλύτερα ανατρέφει το παιδί του, τόσο πιο σύντομα αυτό το παιδί θα θελήσει να στρέψει την ενεργητικότητα, τον ενθουσιασμό και την αυτοπεποίθησή του από το σπίτι προς τον έξω κόσμο. Κι αν ο κόσμος δεν του επιτρέψει να το κάνει αυτό, τότε θα νιώσει μια δυστυχία που ούτε ο καλύτερος γονιός, ούτε η καλύτερη οικογένεια δεν μπορούν να θεραπεύσουν. Ίσως το περισσότερο που μπορούμε να κάνουμε είναι να κατανοήσουμε ότι αυτή η ένταση, όπως και άλλες, είναι μια ένταση που δεν μπορούμε να την καταργήσουμε.66-7  
•  Το να ζεις αρμονικά με άλλες ανθρώπινες υπάρξεις, ενήλικες ή παιδιά, αποτελεί μια ιδιαίτερα λεπτή τέχνη. Δεν υπάρχουν κανόνες για κάτι τέτοιο, αλλά κι αν υπάρχουν δεν βοηθούν πολύ. Αν ήμουν υποχρεωμένος να κάνω ένα γενικό κανόνα για το πώς να ζει κανείς και να εργάζεται με τα παιδιά, αυτός θα ήταν ο εξής: να είσαι πολύ προσεκτικός, να μη λες ή να μην κάνεις σε ένα παιδί, κάτι που δεν θα έκανες σε έναν άλλο ενήλικο του οποίου εκτιμάς την καλή γνώμη και τη συμπάθεια. 70
•  Έχουμε φιλονικήσει μαζί του τόσες φορές για ασημαντότητες, όταν μάλιστα η φιλονικία δεν ήταν απαραίτητη, ώστε συμπέρανε το παιδί πως καθετί για το οποίο φιλονικούμε είναι ασήμαντο κι ότι φιλονικούμε μόνο και μόνο επειδή μας αρέσει να φιλονικούμε. 73
• Στο βαθμό που το κύρος μας είναι φυσικό, αληθινό και αυθεντικό δεν μπορούμε να παραιτηθούμε από αυτό. 78
• Ίσως να θέλουν να κάνουν αυτό που είναι πιο καλό για τον μαθητή, αλλά δεν μπορούν να ξέρουν αν αυτό που κάνουν είναι κάτι καλό ή όχι, ή αν είναι καλό, γιατί είναι κι αν δεν είναι καλό, γιατί δεν είναι. Βρίσκονται στην κατάσταση εκείνου που αφού έγινε πρόεδρος μιας από τις μεγαλύτερες εταιρίες της χώρας, εκμυστηρεύτηκε σε κάποιο φίλο ότι το δυσκολότερο έργο του ήταν να ανακαλύψει τι συνέβαινε γύρω του. Κανείς δεν ήθελε να του το πει. Όλοι του έλεγαν ό,τι ήθελαν να σκέφτεται ή νόμιζαν πως εκείνος ήθελε να σκέφτεται. 83
• Αν τα παιδιά δεν συμπεριφέρονταν με τον αναμενόμενο τρόπο, ο δάσκαλος έπεφτε σε ‘κακή διάθεση’ κι εκείνα έβρισκαν προφανώς το μπελά τους όλη μέρα… Νομίζω ότι τα παιδιά φοβούνταν πολύ το θυμό του ώστε να μη διακινδυνέψουν να του πάνε κόντρα. Το θέμα είναι ότι σε μια κατάσταση σαν κι αυτή ο δάσκαλος δεν μπορούσε να ξέρει, να διδαχθεί κάτι από την ίδια τη δουλειά του, ούτε να της κάνει κάποια βελτίωση. 84
• Ο επιστήμονας , ο καλλιτέχνης, ο τεχνίτης, ή ο εργολάβος που βρίσκεται μέσα στο κάθε παιδί είναι ίσως ικανοποιημένος, αλλά ο φιλόσοφος, ο οραματιστής, ή ο ποιητής παραμελούνται. .. Όταν αρνούμαστε στα παιδιά ή σε οποιονδήποτε άλλο την ευκαιρία να μην κάνουν ‘τίποτα’ είναι σα να τους αρνιόσαστε την ευκαιρία να κάνουν ‘κάτι’, να ανακαλύψουν και να εκτελέσουν κάτι αληθινά σπουδαίο τόσο για μας όσο και για κάποιον άλλο. Υπάρχει ένταση εδώ. < αντίφαση> Ένα παιδί που φαίνεται να μην κάνει τίποτε δεν κάνει οπωσδήποτε κάτι περισσότερο σπουδαίο. ίσως τον περισσότερο χρόνο δεν κάνει τίποτα σημαντικό. Ίσως οτιδήποτε από αυτά που θα μπορούσαμε να του υποδείξουμε να ήταν καλύτερο ακόμη και με τα δικά του κριτήρια σε σχέση με αυτό που κάνει. Αλλά όταν ενεργούμε λες και πάντα τα πράγματα συμβαίνουν έτσι, το παιδί δεν βρίσκει ποτέ το αληθινό του έργο, και το χειρότερο από όλα, δεν θεωρεί ποτέ τον εαυτό του ικανό να το βρει. Ένα μέρος της έντασης εδώ, οφείλεται στο γεγονός ότι όσο περισσότερο επεμβαίνουμε στη ζωή των παιδιών με οσηδήποτε περίσκεψη , ευγένεια, ή φαντασία, τόσο λιγότερο χρόνο τους αφήνουμε  να βρουν και να αναπτύξουν δικούς τους τρόπους ικανοποίησης των αληθινών τους αναγκών. Όσο περισσότερο προσπαθούμε να τα διδάξουμε, τόσο πιο λίγο μπορούν να μας διδάξουν. 86
• Έχουμε διαπιστώσει πολλές φορές ότι τα παιδιά, οι ενήλικες οποιασδήποτε ηλικίας, φυλής, περιβάλλοντος, οικονομικών συνθηκών κλπ., κάτω από τις κατάλληλες συνθήκες, δηλαδή όταν μαθαίνουν να διαβάζουν για δικό τους λογαριασμό, δεν τους φοβίζει αυτό που κάνουν και δεν αμφιβάλλουν για την ικανότητά τους να το πετύχουν καθώς και ότι όταν αυτό που πρέπει να μάθουν δεν γίνεται χωρίς λόγο σκοτεινό και δύσκολο, είναι σε θέση να διαβάζουν και να γράφουν σε διάστημα μερικών μηνών και σε ένα επίπεδο πιθανώς ανώτερο από εκείνο του μισού τουλάχιστον πληθυσμού μας. Αυτό συνεπάγεται ότι αν τα παιδιά δεν μαθαίνουν να διαβάζουν με αυτή την ευχέρεια , ταχύτητα και σφρίγος, αυτό συμβαίνει γιατί οι συνθήκες δεν είναι σωστές, γιατί δεν μαθαίνουν για δικούς τους λόγους για να ικανοποιήσουν τις δικές τους ανάγκες ή γιατί τους έχουμε καταστήσει αυτή τη δουλειά δύσκολη, χωρίς λόγο. 88
• Αν δεν επισωρεύουμε νέα προβλήματα πάνω στα παλιά. Αν δεν ανάγουμε το γεγονός ότι έχουν ένα πρόβλημα σε μεγαλύτερο πρόβλημα. Όπως έχουν δείξει τόσο ο Νηλ όσο και ο Λαίνγκ , οι άνθρωποι και κυρίως τα παιδιά μπορεί να έχουν όχι μόνο μεγαλύτερες ικανότητες για μάθηση από όσες υποπτευόμαστε, αλλά και μεγαλύτερες ικανότητες αυτοθεραπείας. Το καθήκον μας είναι να μάθουμε περισσότερα γι αυτές τις ικανότητες και για το πώς μπορούμε να δημιουργήσουμε συνθήκες όπου αυτές οι ικανότητες θα έχουν την ευκαιρία να λειτουργήσουν. Πρόκειται για ένα από τα πράγματα που τα παιδιά είναι πιθανό σε θέση να μας διδάξουν αν δεν είμαστε διαρκώς απορροφημένοι με το να τα διδάσκουμε. 89
• Το ίδιο συμβαίνει με τον προικισμένο δάσκαλο στην ‘ανοιχτή’ τάξη που την παραγεμίζει με πράγματα θαυμάσια στο να τα κοιτάς, να ασχολείσαι μαζί τους, να τα φτιάχνεις. Πρέπει ακόμα να αφήσει στα παιδιά τη δυνατότητα να πουν ΌΧΙ. 93
• Αν παραιτηθεί από το να είναι αφεντικό θα δει τον εαυτό του σαν ένα είδος γελωτοποιού. Δεν έχει στην τάξη άλλη δουλειά, παρά να βρίσκει πράγματα για να κάνουν τα παιδιά. Αν εκείνα δεν θέλουν να κάνουν οποιοδήποτε από αυτά, εκείνος δεν μπορεί παρά να νιώθει ένα είδος αποτυχίας. Πράγμα που είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα τον κάνει να ανησυχήσει για την προσφορά του, η ανησυχία του θα κάνει ανήσυχα τα παιδιά, και με αυτό τον τρόπο θα εισβάλει στην τάξη κάποιο στοιχεί καταναγκασμού.95
• Δεν είναι κατάσταση αυτή για έναν ενήλικο. Δεν μπορούμε να είμαστε ούτε γελωτοποιοί, ούτε μπάτσοι. Και οι δυο καταστάσεις είναι ανάρμοστες. και στις δυο χάνουμε το κύρος μας σαν ενήλικες. 97
• Αυτό που χρειαζόμαστε είναι σχολεία ή κέντρα μάθησης, τα οποία να μην είναι ακριβώς για παιδιά, αλλά στα οποία να μπορούν να έρχονται και οι ενήλικες με τη θέλησή τους για να μάθουν κάτι που τους ενδιαφέρει κι όπου τα παιδιά να είναι ελεύθερα να μαθαίνουν μαζί τους αλλά και μεταξύ τους…. Αν γίνει κάτι τέτοιο, νομίζω ότι θα βρουν το σχολείο πολύ καλό, ακριβώς επειδή δεν είναι μόνο δικός τους χώρος, δεν ξεκίνησε γι αυτούς κι έχει άλλους στόχους από το να τους κάνει ευτυχισμένους και να τους απασχολεί. Μόνο με ένα τέτοιο σχολείο μπορούμε να πούμε ότι είναι αληθινά ανοιχτό. 99
• Προσφέροντας ελευθερία και δυνατότητα εκλογής στους μαθητές, ενδέχεται να τους εμπιστευόμαστε πολύ λιγότερο από όσο νομίζουμε. Πολλοί γονείς και αρκετοί εκπαιδευτικοί εννοούν την ιδέα των ανοιχτών τάξεων της ελευθερίας και της εκλογής, όχι σαν ένα τρόπο να κατευθύνουν οι ίδιοι οι μαθητές τη μάθησή τους και να εξερευνούν τον κόσμο με τον τρόπο που τους φαίνεται ο καλύτερος, αλλά απλώς σαν ένα τρόπο για να τους βάζουν να κάνουν τη συμβατική σχολική δουλειά περισσότερο πρόθυμα και επομένως πιο γρήγορα από πριν. Με λίγα λόγια, πιστεύουν στην ελευθερία μόνο σαν ένα τέχνασμα ενεργοποίησης. 103
• Η έλλειψη εμπιστοσύνης απέναντί μας δεν είναι ο μόνος λόγος για τον οποίο οι μαθητές διστάζουν να χρησιμοποιήσουν την ελευθερία και την επιλογή που τους προσφέρουμε. Το αμέσως επόμενο πρόβλημα είναι ότι μπορεί να μην έχουν αρκετή εμπιστοσύνη στον εαυτό τους για να θελήσουν να διαλέξουν. Και σε αυτή την περίπτωση δεν πρέπει να εκπλαγούμε. Στο σχολείο διδάχτηκαν να δυσπιστούν απέναντι στον εαυτό τους και αυτό το έχουν μάθει καλά. Εϊναι ένα από τα λίγα πράγματα που διδάσκουν καλά τα σχολεία. Με καθετί που κάνει το παραδοσιακό σχολείο λέει ολοκάθαρα στο μαθητή ότι δεν είναι αξιόπιστος, ότι δεν καταφέρνει τίποτε, ότι δεν είναι σε θέση να κάνει ούτε τις πιο απλές επιλογές γύρω από το τι θέλει να μάθει ή να κάνει μετά ή για το πώς θα το κάνει. Τίποτε δεν αφήνεται στην τύχη ή στα χέρια του μαθητή. Διαλέγω σημαίνει διακινδυνεύω. 106
• Δεν έχει τόσο νόημα η προσφορά ελευθερίας στους ανθρωπους. Εκείνο που βασικά μπορούμε να κάνουμε είναι να προσφέρουμε μέσα στα όρια των υφισταμένων δυνατοτήτων συγκεκριμένες επιλογές και να εξαλείψουμε ορισμένους εξαναγκασμούς και περιορισμούς. Το κατά πόσο κάτι τέτοιο δημιουργεί στους άλλους κάτι που εκείνοι το νιώθουν σαν ανακούφιση, απελευθέρωση, ευκαιρία, ελευθερία ή κατά πόσο τους τοποθετεί σε πολύ δυσκολότερη θέση από κάθε άλλη φορά, εξαρτάται πολύ από τους ίδιους και από τον τρόπο που βλέπουν τα πράγματα. Δεν μπορούμε να κάνουμε και πολλά πράγματα για να ελέγξουμε αυτή την κατάσταση. Πρέπει να υποθέσουμε τουλάχιστον αυτό κάνω εγώ, ότι μακροπρόθεσμα οι περισσότερες επιλογές και οι λιγότεροι περιορισμοί, οι μικρότεροι εξαναγκασμοί και ο λιγότερος φόβος, θα είναι ιδανική κατάσταση για τους περισσότερους ανθρώπους- βασικά γιατί τους δίνουν μια ευκαιρία να ψάξουν και να βρουν κάτι που πραγματικά θέλουν. 110
• Αν είναι απογοητευτικό να σου λένε να διαλέξεις όταν δεν υπάρχει τίποτα που μπορείς να διαλέξεις, η αντίθετη κατάσταση όπου έχεις να διαλέξεις ανάμεσα σε πάρα πολλά όπως ένα παιδί μέσα σε ένα απέραντο κατάστημα παιχνιδιών, μπορεί να είναι φοβερή, γεμάτη σύγχυση και αμηχανία. Ακόμα και στις ήδη εδραιωμένες ανοιχτές τάξεις , με την εντελώς άνετη ολοκληρωμένη σχολική μέρα, ίσως είναι σοφότερο να μην υπάρχουν ταυτόχρονα όλα τα διαθέσιμα υλικά και όργανα μέσα στην τάξη. Αυτό δημιουργεί ακαταστασία στην αίθουσα και προβλήματα χώρου και τάξης. Επίσης, όταν κάτι βρίσκεται συνεχώς μπροστά στα μάτια των παιδιών, πιθανό να πάψουν να το προσέχουν. Ό,τι είναι πολύ οικείο καταντάει να γίνεται αόρατο.111
• Όταν αντίθετα του πούμε: ‘Μπορείς να διαλέξεις ανάμεσα σε αυτές τις δυο τρεις δυνατότητες’ μπορεί να αποδειχτεί ικανότερος να διαλέξει. Την επόμενη φορά μπορούμε να προσφέρουμε τέσσερις ή πέντε επιλογές…  Όταν επικοινωνούν σε αυτή την κατάσταση μπορούμε να πούμε: ‘Διαλέξτε κάτι από αυτά που σας προτείνουμε κι αν δε σας ταιριάζει τίποτα, αντικαταστήστε μια επιλογή με δική σας’. Μ αυτό τον τρόπο μπορούμε να περάσουμε εύκολα από την τυπική τάξη και την κατευθυνόμενη στην ανοιχτή και στην κατευθυνόμενη από το μαθητευόμενο χωρίς να τρομοκρατηθούν οι μαθητές από τη μετάβαση. 112
• Ακόμα και ελάχιστες αλλαγές σαν κι αυτές φαίνεται πως ενεργοποιούν μια τάξη λες και η αλλαγή της θέσης των θρανίων κάνει εφικτά πολλά καινούργια πράγματα. 113
• Το δικό μας καθήκον είναι να βρίσκουμε τρόπους να βοηθάμε το μαθητή που έχει ήδη καταλήξει να αισθάνεται (εξαιτίας όσων του λένε οι αμαθείς, προκατειλημμένοι, περιφρονητικοί ενήλικες) πως τα ενδιαφέροντά του είναι τιποτένια, να διαπιστώσει αντίθετα ότι όχι μονάχα δεν είναι τέτοια, αλλά ότι αποτελούν μια βάση το ίδιο καλή όσο και οποιαδήποτε άλλη, απ όπου μπορεί να κοιτάξει και να εξερευνήσει τον κόσμο. 119
• Τρία είδη πειθαρχίας: Το πρώτο είναι αυτό που θα ονομάζαμε Πειθαρχία της Φύσης, ή της Πραγματικότητας. Όταν προσπαθεί να κάνει κάτι με όχι σωστή ενέργεια δεν θα έχει το αποτέλεσμα που επιδιώκει… Το δεύτερο είδος είναι η Πειθαρχία της Κουλτούρας, της κοινωνίας, της ανθρώπινης πρακτικής. .. Το τρίτο είδος είναι αυτό που οι περισσότεροι έχουν στο νου τους όταν μιλούν για πειθαρχία: η πειθαρχία στην Ανώτερη Εξουσία. 132
• Ένα παιδί που η ζωή του είναι γεμάτη από την απειλή και το φόβο της τιμωρίας καθηλώνεται στη νηπιακή κατάσταση.133
• Το να υποκλινόμαστε στην ανώτερη δύναμη μας κάνει να νιώθουμε ανίκανοι και δειλοί που δεν είχαμε τη δύναμη και το κουράγιο να αντισταθούμε. Κάτι χειρότερο: μας κάνει μνησίκακους και εκδικητικούς. Δύσκολα συγκρατιόμαστε προκειμένου να κάνουμε κάποιον να πληρώσει για την ταπείνωσή μας, να υποχωρήσει σε μας όπως εμείς σε άλλους. Όχι, αν δεν μπορούμε πάντα να αποφύγουμε τη χρήση της Πειθαρχίας στην Ανώτερη Εξουσία, πρέπει τουλάχιστον να τη χρησιμοποιούμε με μεγάλη φειδώ. 133
• Το να μη δοθεί φαγητό στο παιδί δεν είναι φυσική συνέπεια του ότι ήρθε αργά, αλλά απλώς μια αυθαιρεσία που επιβάλλεται από τους γονείς. Η φυσική συνέπεια θα ήταν ότι το φαγητό έχει κρυώσει. 135
• Υπάρχει ο παλιός πουριτανικός διαχωρισμός και η αντιπαράθεση ανάμεσα στη δουλειά και στο παιχνίδι. Η δουλειά είναι αυτό που δεν σου αρέσει, αλλά που το κάνεις  επειδή πρέπει, αλλιώς κάποιος θα σε αναγκάσει να το κάνεις, πράγμα που είναι καλό για σένα. Το παιχνίδι είναι κάτι που σου αρέσει, αλλά είναι κακό για σένα, ακριβώς επειδή σου αρέσει.136
•  Καθώς ο κόσμος πιστεύει ολοένα και περισσότερο στη φοίτηση σε σχολεία στο ότι η μάθηση είναι κάτι που οφείλει και μπορεί να λάβει χώρα μόνο στο σχολείο και στο ότι πρόκειται για μια επίπονη απασχόληση για την οποία οι ίδιοι δεν είναι κατάλληλοι, ενεργούν όλο και περισσότερο με τρόπους που κάνουν όλο και πιο δύσκολο το να μαθαίνεις κάτι οπουδήποτε αλλού εκτός από το σχολείο. 172
•  Αποσχολειοποίηση σημαίνει όχι μόνο απαλλαγή από τους κανόνες της υποχρεωτικής φοίτησης και την απειλή του νόμου, αλλά ακόμη και απαλλαγή από το όλο σύστημα των διπλωμάτων και των πιστοποιήσεων, που κρατάει πολλούς νέους κλειδωμένους στο σχολείο πολύ διάστημα μετά από τότε που ο νόμος τους επιτρέπει να βγουν. 174
• Τα υποχρεωτικά σχολεία δεν είναι και δεν πρόκειται να γίνουν ανθρωπινά ιδρύματα και οι περισσότεροι από τους βασικούς τους σκοπούς, τα καθήκοντα και οι αποστολές τους δεν είναι ανθρώπινα. Τα σχολεία, οι εκπαιδευτικοί και πάνω από όλα οι σχολικοί μεταρρυθμιστές είναι ατελέσφοροι επειδή εργάζονται με αντίρροπους σκοπούς, επειδή τα πιο πολλά από όσα δίνουν με το ένα χέρι, αναγκάζονται να τα πάρουν πίσω με το άλλο. .

Υπάρχει μια πρωταρχική , νόμιμη, ανθρωπιστική αποστολή ή λειτουργία για τα σχολεία: να προωθούν την ανάπτυξη των παιδιών. Ας την αποκαλέσουμε «εκπαιδευτική αποστολή». Αυτή είναι η αποστολή στην οποία πρέπει να αφοσιώνεται κάθε αληθινός δάσκαλος. Θέλουμε να κάνουμε ό,τι μπορούμε για να βοηθήσουμε κάθε ανθρώπινη ύπαρξη να μεγαλώσει και να εξελιχθεί προς κάθε κατεύθυνση μέχρι την πιο πλήρη ανάπτυξη όλων των ικανοτήτων της: μεταξύ άλλων, της συνείδησης, της υπευθυνότητας, της περιέργειας, του ψυχικού σθένους, της αυτοπεποίθησης, της φαντασίας, της ευρηματικότητας, της υπομονής, της γενναιοφροσύνης, της συμπάθειας, της δεξιοσύνης, της αρμοδιότητας και της νοημοσύνης. Θέλουμε ακόμα να αποχτήσει την ικανότητα να βλέπει  μια πλατειά σειρά επιλογών, να διαλέγει με σωφροσύνη ανάμεσά τους, να αναγνωρίζει και να αλλάζει τις επιλογές που αποδεικνύεται πως είναι ασύνετες. Να αποκτήσει έντονη αίσθηση της ελευθερίας, της αξιοπρέπειας, της αξίας της δικής του και εκείνων που έχουν τις ίδιες μ αυτόν ιδιότητες. Το να βοηθούν τους ανθρώπους να μεγαλώσουν μ αυτό τον τρόπο είναι το έργο που θέλουν να κάνουν οι καλοί δάσκαλοι και είναι ακριβώς η ελπίδα ότι θα το καταφέρουν που φέρνει τόσο αφοσιωμένους ανθρώπους στο διδασκαλικό επάγγελμα.
Αλλά- και η δυσκολία βρίσκεται εδώ- τα σχολεία έχουν άλλες αποστολές, άλλες λειτουργίες. Τις απόχτησαν, σιγά σιγά σε διάστημα πολλών χρόνων. Ίσως κανείς δεν αποφάσισε σκόπιμα ότι θάπρεπε να τις έχουν. Ίσως πολλοί άνθρωποι τώρα στα σχολεία εύχονται να μην τις είχαν. Όμως υπάρχουν. Μια από αυτές θα μπορούσα να την ονομάσω «επιτηρητική λειτουργία». Η κοινωνία απαιτεί από τα σχολεία να είναι ένα μέρος όπου τα παιδιά ή οι νέοι να κλείνονται για πολλές ώρες της μέρας και πολλές μέρες του χρόνου κι έτσι να βγαίνουν από το δρόμο τους. Η μαμά δεν θέλει να γυρίζουν γύρω από το σπίτι, οι πολίτες δεν τα θέλουν να περιφέρονται στους δρόμους και οι εργάτες δεν τα θέλουν σαν εργατική δύναμη. Τι κάνουμε τότε μαζί τους; Πώς τα ξεφορτωνόμαστε; Τα βάζουμε σε σχολεία. Αυτός είναι ένας σημαντικός λόγος για την ύπαρξη των σχολείων. Τα σχολεία είναι ένα είδος ημερήσιας φυλακής για τα παιδιά. 306-8