ΠΛΑΤΩΝΟΣ : Η απολογία του Σωκράτους

Εισαγωγή και μετάφραση: Κ. Κουράβελου,  (εκδ. Ζαχαρόπουλου 1939)

1.    ΕΙΣΑΓΩΓΗ

•   Η Απολογία είναι κατά πάσα πιθανότητα το πρώτο έργο του Πλάτωνος. Το μόνο εκ των συγγραμμάτων του που δεν έχει διαλογική μορφή. Εγράφη λίγο χρόνο μετά το θάνατο του λατρευτού του δασκάλου… Ο λόγος διετυπώθη ούτως ώστε να μην απομακρύνεται του λεκτικού τρόπου του Σωκράτους, παρεμβολαί όμως φαίνεται πως έχουν γίνει μερικαί από τον Πλάτωνα.9
• Ο Σωκράτης είναι ένοχος των εξής αδικημάτων: δεν πιστεύει στους θεούς τους οποίους πιστεύει η πόλις. Εισηγείται νέας θεότητας και διαφθείρει δια της διδασκαλίας του τους νέους. Ποινή πρέπει να του επιβληθεί ο θάνατος.10
• Κατήγοροι του Σωκράτη στη δίκη ήσαν τρεις. Ο Μέλητος ήτο ποιητής, αλλά όλως αφανής... Επιφανέστερος ήτο ο Άνυτος, ο οποίος είχε και πολιτική δύναμη. Φρονήματα είχεν δημοκρατικά όπως και οι άλλοι κατήγοροι και είχε εξορισθεί γι αυτό από τους Τριάκοντα τυράννους. Ο Λύκων ήτο ρήτωρ.
•  Δεν ήταν μόνο οι τότε φιλόσοφοι σκεπτικοί για τη θρησκεία, ο πολύς λαός ήτο άπιστος. Ο Πλάτων στους Νόμους (12,948 b) λέγει ότι πρέπει να καταργηθούν οι όρκοι στα δικαστήρια. « Ο θεσμός αυτός είχε κάποια αξία στους χρόνους του Ραδάμανθυος, ότε οι άνθρωποι επίστευαν ειλικρινά πως υπάρχουν θεοί. Τώρα όμως όχι μόνο μετεβλήθησαν αι δοξασίαι των ανθρώπων περί θεών, αλλά και πολλοί εξ αυτών δεν πιστεύουν καθόλου θεούς…» 12
• Ο Σωκράτης κατέκρινε πράγματι το πολίτευμα εκείνο, κατέκρινε την εκλογή πλείστων αρχόντων της πόλεως με κλήρο, ειρωνεύετο του πολλού λαού την αμάθεια, το άστατο , το παλίμβουλο, το ευπαράγωγο από τους επιτήδειους πολιτικούς.13
• Ο Σωκράτης εδικάσθη από δικαστήριο ορκωτό, αποτελούμενο δηλαδή όχι από μονίμους δικαστάς, αλλά από πολίτας οι οποίοι εκληρούντο να δικάζουν επί έν μόνον έτος και ορκίζοντο ότι θα δικάζουν ευσυνείδητα κατά τους κείμενους νόμους, γι αυτό και ελέγοντο "ομωμοκότες" προς διάκρισι από τους άλλους πολίτας οι οποίοι ελέγοντο "ανώμοτοι".
• Η δίκη του Σωκράτους ήτο τιμητή. Στας δίκας αυτάς μετά την καταδικαστική απόφασι έπρεπε να γίνει νέα διαδικασία για τον ορισμό της ποινής, του τιμήματος, όπως έλεγαν οι παλαιοί. Εδίδετο ο λόγος στον κατήγορο πρώτα να προτείνει ποιας ποινής θεωρεί άξιο τον κατηγορούμενο και έπειτα στον κατηγορούμενο να αντιπροτείνει και αυτός ποινή για τον εαυτό του. Το περίεργο είναι ότι οι δικασταί έπρεπε να εκλέξουν μια από τας δυο, δεν επετρέπετο να επιβάλουν αυτοί μέσην τινα ή ανωτέραν της προτεινομένης από τον κατήγορο. Ο κατήγορος του Σωκράτους είχε γράψει στο καηγορητήριό του: Τίμημα θάνατος. Ηδύνατο όμως τώρα να συγκατατεθεί σε ελαφροτέρα αν ήθελε, αλλά επέμεινε. Μετά τους λόγους εγίνετο νέα ψηφοφορία. Το δικαστήριο εδέχθη για το Σωκράτη το τίμημα του κατηγόρου με μεγαλυτέρα τώρα πλειοψηφία παρά κατά την πρώτη ψηφοφορία, ότε απεφάνθη ότι είναι ένοχος.
• Από της ερεύνης του εξωτερικού, του αντικειμενικού κόσμου στην οποία ησχολούντο οι προηγούμενοι φιλόσοφοι, ο Σωκράτης στρέφει την έρευνα προς το εγώ, προς τας δυνάμεις του ανθρώπου και τας πρεπούσας επιδιώξεις του.15

2.     TO KEIMENO  (αποσπάσματα)

• Πρώτη φορά εγώ τώρα στα εβδομήντα μου χρόνια πατώ σε δικαστήριο. Ανίδεος λοιπόν κυριολεκτικώς είμαι από τη γλώσσα τη συνηθισμένη εδώ. 17d
• Και να, ο Χαιρεφών , τόλμησε κάποτε να πάει στους Δελφούς και να ερωτήσει το μαντείο το ερώτημα αυτό – και πάλι σας παρακαλώ, ω άνδρες, να μη θορυβήσετε- ερώτησε αλήθεια αν είναι κανείς σοφώτερός μου. Και η Πυθία του απήντησε πράγματι πως κανείς σοφώτερός μου δεν είναι.21α
• Επήγα σε κάποιον από τους νομιζόμενους σοφούς με τη γνώμη πως εκεί παρά σε κάθε άλλο μέρος θα ελέγξω το μαντείο και θα αποδείξω  στο χρησμό πώς να, αυτός δα ο σοφός είναι από μένα σοφώτερος, συ όμως είπες πως είμαι εγώ…. Επιστρέφων έπειτα εσκεπτόμην μόνος μου και έλεγα: «απ αυτόν τον άνθρωπο εγώ είμαι σοφώτερος. Γιατί να μεν κανείς από τους δυο μας δεν ξεύρει σχεδόν τίποτε άξιο λόγου, αλλά αυτός μεν νομίζει ότι ξεύρει κατι σπουδαίο, ενώ δεν ξεύρει τίποτε, εγώ όμως όπως βέβαια δεν ξεύρω έτσι και δεν το νομίζω. Φαίνεται λοιπόν ότι από αυτόν τουλάχιστον είμαι σοφώτερος εγώ όσο για τη μικρή αυτή γνώση πως αν δεν ξέρω κάτι ούτε και το νομίζω. 21c-d
• Κατάλαβα λοιπόν γρήγορα και για τους ποιητάς τούτο, ότι η ποίησή των δεν ήτο ποίησις συνειδητή από σοφία, αλλά μια εκδήλωσις φυσικής διαθέσεως, μια έμπνευσις θεία, όπως τα μαντεύματα των θεομάντεων και των χρησμωδών.Γιατί και αυτοί, ως γνωστόν, λέγουν μεν πολλά και ωραία, δεν καταλαμβάνουν όμως τίποτε απ' όσα λέγουν. 22-c
• Αλλά το ίδιο ακριβώς ελάττωμα με τους ποιητάς, ώ άνδρες Αθηναίοι, μου εφάνησαν ότι είχαν και οι καλοί αυτοί τεχνίται. Επειδή δηλαδή καθένας των ωραία και τέλεια έργα έκανε, είχε την οίηση, ότι ήτο σοφώτατος και στα άλλα τα σπουδαιότατα και βέβαια το ελάττωμά των τούτω επισκίαζε την σοφία των εκείνη της τέχνης και με έκαμε να διερωτώμαι εξ ονόματος του χρησμού ποιο από τα δυο θα εδεχόμην, να είμαι έτσι, όπως ακριβώς είμαι, χωρίς να είμαι καθόλου σοφός με τη σοφία εκείνων, αλλά ούτε και αμαθής με την αμάθειά των, ή να έχω και τα δυο που έχουν εκείνοι. Έδωσα απάντηση και στον εαυτό μου και στο χρησμό, πως με συμφέρει να είμαι όπως είμαι.22d
• Γιατί οι εκάστοτε παρόντες στας συζητήσεις μου νομίζουν πως εγώ είμαι σοφός σε ότι τον άλλο αμαθή με τον έλεγχό μου αποδείξω.  Ενώ καθώς φαίνεται κύριοι ο θεός μόνον είναι σοφός και κανείς άλλος και στο χρησμό του αυτόν αυτό νομίζω θέλει να ειπεί πως πολύ λίγη αξία έχει η ανθρώπινη σοφία. Μηδαμινή. και φανερό είναι πως δε θέλει να πει ότι ο Σωκράτης είναι σοφώτατος, αλλά ως παράδειγμα μετεχειρίσθη το όνομά μου για να ειπεί όπως θάλεγε με άλλα λόγια ότι αυτός από σας ώ άνθρωποι σοφώτατος είναι που έχει καταλάβει πως όσο για τη σοφία του στα αληθινά τίποτε δεν αξίζει. 23a
• -Θαυμάσιε Μέλητε! Για ποιο σκοπό λέγεις αυτά; Και αυτόν τον ήλιο λοιπόν και τη σελήνη για θεούς δεν πιστεύω, που είναι πίστη όλου του κόσμου; - Μα τον Δία, ω άνδρες δικασταί, δεν τους πιστεύει. Λίθος λέγει είναι ο ήλιος και γη η σελήνη.- Του Αναξαγόρου νομίζεις πως κατήγορος είσαι Μέλητε αγαπητέ, και τόσο καταφρονείς αυτούς εδώ και απαίδευτους τους θεωρείς ώστε να αγνοούν πως γεμάτα απ' αυτάς τας θεωρίας είναι τα βιβλία του Αναξαγόρου του Κλαζομενίου;26d
• Και αυτό είναι που θα με καταδικάσει, αν βέβαια με καταδικάσει, όχι ο Μέλητος ούτε και ο Άνυτος, αλλά η διαβολή των πολλών και ο φθόνος. Θύματα  αυτών πολλοί έπεσαν χρηστοί άλλοι και θα πέσουν. Φόβος κανείς μην το κακό σε μένα σταματήσει. 28a
•  Γιατί αυτό στα αληθινά είναι το σωστό, ω άνδρες Αθηναίοι: όπου κανείς τον εαυτό του τάξει γιατί άριστο το νόμισε, ή από ανώτερο ταχθεί, εκεί κατά τη γνώμη μου, ακλόνητος να κινδυνεύει πρέπει, χωρίς να λογαριάζει καθόλου μήτε θάνατο, μήτε άλλο τίποτε κακό, μπρος σε ό,τι φέρει αίσχος.28d
• Γιατί το να φοβάται κανείς το θάνατο, ω άνδρες Αθηναίοι, δεν σημαίνει τίποτε άλλο ή το ότι νομίζει πως είναι σοφός ενώ δεν είναι. Σημαίνει δηλαδή  πως νομίζει ότι ξεύρει πράγματα που δεν ξεύρει. Γιατί τι είναι θάνατος, κανείς βέβαια δεν ξεύρει, μπορεί να είναι το μέγιστο από τα καλά στον άνθρωπο, τον φοβούνται όμως σα να ξεύρουν καλά καλά πως είναι το μέγιστο των κακών.29a
• Εάν λοιπόν επαναλαμβάνω είστε τυχόν πρόθυμοι να με αθωώσετε υπ’αυτούς τους όρους θα σας έλεγα ότι εγώ ώ άνδρες Αθηναίοι, σας εκτιμώ και σας αγαπώ , θα πεισθώ όμως στο θεό μάλλον παρά σε σας και εφόσον μου μένει έστω λίγη ζωή και δύναμις δεν θα παύσω να φιλοσοφώ και να προτρέπω όποιον και αν συναντώ από σας και να σας διαφωτίζω λέγων εκείνα που συνηθίζω.

 Ω άριστε των ανδρών, ενώ είσαι Αθηναίος πολίτης, της μεγίστης πόλεως και πάρα πολύ φημισμένης για τη σοφία της και τη δύναμή της, δεν εντρέπεσαι να φροντίζεις πώς θα αποκτήσεις όσο μπορείς πλειότερα χρήματα και δόξα και τιμές, για τη φρόνησή σου όμως και την αλήθεια και την ψυχή σου πώς θα σου γίνει όσο το δυνατόν άριστη να μη φροντίζεις και να αδιαφορείς. 29d-e

• Γιατί εγώ περιερχόμενος στην πόλι τίποτε άλλο δεν κάνω παρά προσπαθώ να πείθω εσάς τόσο τους νέους όσο και τους ηλικιωμένους, μήτε για το σώμα σας μήτε για χρήματα να φροντίζετε, προν να φροντίσετε πάρα πολύ για την ψυχή σας, πώς θα είναι άριστη όσο το δυνατόν, λέγων, πως δεν αποκτάται με τα χρήματα η αρετή, αλλά με την αρετή τα χρήματα και τα άλλα αγαθά, τόσο τα ιδιωτικά, όσο και τα δημόσια. Αν λοιπόν λέγων αυτά διαφθείρω τους νέους, τότε ίσως βλαβερά να είναι αυτά. Αν όμως λέγει κανείς πως άλλα λέγω και όχι αυτά, δεν λέγει καθόλου αλήθεια. Έχοντες υπ’ όψιν σας αυτά, θα σας έλεγα, ω Αθηναίοι, πείθεστε αν θέλετε στον Άνυτο ή μη πείθεστε και αθωώσατέ με αν θέλετε ή μη με αθωώνετε, γιατί εγώ, ξεύρετέ το, δεν θα πράξω διαφορετικά, έστω κι αν πρόκειται πολλούς θανάτους να υποστώ.30a-b
• Γιατί αν εμέ φονεύσετε άλλον εύκολα τέτοιον δεν θα εύρετε κυριολεκτικώς προσκολλημένο στην πόλι από το θεό, σαν – θα το πω καίτοι γελοίο κάπως- τη μύγα τη φαρμακερή σε άλογο μεγαλόσωμο και από ράτσα αλλά νωθρό από το μέγεθός του και του χρειάζεται κάποια μύγα να το βάνει σε κίνηση. ..Αλλά ίσως εσείς από αγανάκτηση σαν εκείνους που στη νύστα τους ξυπνά η μύγα, με ένα ταχύ σας χτύπημα εύκολα με φονεύσετε, πειθόμενοι στον Άνυτο, ναι, αλλά έπειτα η υπόλοιπη ζωή σας ένας ύπνος θενα σας είναι διαρκής, εκτός αν σας λυπηθεί ο θεός και άλλον κανένα σας στείλει.30e-31a
• Γιατί αν εγώ ω άνδρες Αθηναίοι επεχείρουν προ πολλού να αναμειγνύομαι στα πολιτικά, προ πολλού θα είχα χαθεί, να είστε βέβαιοι, και ούτε σας θα είχα ωφελήσει ούτε τον εαυτό μου. Και παρακαλώ να μην οργίζεστε εναντίον μου αν λέγω την αλήθεια. Και η αλήθεια είναι αυτή. Δεν υπάρχει πολιτευόμενος που θα μπορέσει να σωθεί, αν από ειλικρινή αφοσίωση προς το γενικό συμφέρον εναντιώνεται προς σας ή προς άλλο δημοκρατικό πλήθος και αν με το πρέπον θάρρος εμποδίζει τα πολλά άδικα και παράνομα. Αλλά ανάγκη εκείνος που θέλει πραγματικά να αγωνισθεί για το δίκαιο, να ιδιωτεύει και να μην πολιτεύεται αν θέλει να γλυτώσει τη ζωή του για λίγα χρόνια.31e-32a
• Διδάσκαλος εγώ δεν έγινα ποτέ κανενός. Αν κανείς όταν εγώ συζητώ και εκτελώ το καθήκον μου , είτε νέος είτε ηλικιωμένος επιθυμεί να ακούει, δεν το ηρνήθην ποτέ σε κανένα και ούτε παίρνω χρήματα και συζητώ χωρίς πληρωμή. Αλλά προθύμως και στον πλούσιο και στον πτωχό εξίσου επιτρέπω να με ρωτά ό,τι θέλει και να ακούσει όσα εκάστοτε λέγω δίδων απαντήσεις και αυτός στας ερωτήσεις τας δικάς μου. 33b
• Μπορώ να πω κι εγώ το στίχο του Ομήρου: «Ούτε από δρυν εγώ ούτε από βράχο φύτρωσα αλλ’ από ανθρώπους». Ώστε και συγγενείς βέβαια έχω και υιούς μάλιστα τρείς, ο ένας έφηβος τώρα πλέον, οι άλλοι δυο μικρά παιδιά ακόμη, αλλ ‘ όμως δεν θα σας ικετεύσω με το παρουσίασμα κανενός απ’αυτούς εδώ να με αθωώσετε. Και γιατί τίποτε από αυτά δεν κάνω; Όχι από αυθάδη εγωιστική αφοβία ούτε γιατί δεν θέλω αυτή την τιμή να σας κάμω, αλλά αν εγώ αντιμετωπίζω θαρραλέως το θάνατο, τούτο είναι άλλος λόγος, για την υπόληψη όμως και τη δική μου και τη δική σας και της πόλεως όλης , μου φαίνεται πως δεν είναι τιμητικό να κάμω εγώ κάτι από αυτά, ενώ μάλιστα είμαι τόσο ηλικιωμένος και έχω αυτό το όνομα, που έχω, είτε αληθινά τέλος πάντων είτε ψεύτικα, πάντως όμως το νομίζει  ο κόσμος ότι ο Σωκράτης υπερέχει κατά τι από τους κοινούς ανθρώπους. Αν λοιπόν εκείνοι από σας που έχουν τη φήμη πως υπερέχουν ή κατά τη σοφία ή την ανδρεία ή κατά άλλη αρετή οποιαδήποτε θα είναι τέτοιοι, αίσχος θα ήτο αυτό για την πόλι. 34d-35α
• Μερικούς τέτοιους έχω ιδεί πολλάκις εγώ, ενώ θεωρούνται πως κάτι τι είναι, όταν δικάζονται, νομίζουν, πράγμα που είναι να απορεί κανείς μ αυτούς, πως θα πάθουν κάτι τι φοβερό αν σε θάνατο καταδικασθούν, σα να πρόκειται να μείνουν αθάνατοι, εν σεις τους αφήσετε στη ζωή.35α
• Γιατί ο δικαστής δεν κάθεται στην έδρα του γι αυτό, να στραγγαλίζει το δίκαιο χαριζόμενος στον ένα και στον άλλο, αλλά για να κρίνει ποιος έχει δίκαιο. Και έχει ορκισθεί όχι πως θα χαρίζεται σε όποιον του αρέσει, αλλά ότι θα δικάζει κατά τους νόμους. Δεν πρέπει λοιπόν ούτε εμείς να συνηθίζουμε εσάς να επιορκείτε, ούτε εσείς να αποκτάτε από μας τη συνήθεια. 35c

(Εδώ τελειώνει η απολογία του στας κατηγορίας. Αμέσως μετά ταύτην έγινε ψηφοφορία, χωρίς να συσκεφθούν οι δικασταί ιδιαιτέρως, όπως γίνεται σήμερα. Η απόφασις ήτο καταδικαστική. Το δικαστήριο απεφάνθη ότι ήτο ένοχος. Έπειτα εξηκολούθησε η δίκηη για τον ορισμό της ποινής... Καταδικαστικαί ψήφοι ήσαν 280, αθωωτικαί 220. Κατά τον  Δ. τον Λαέρτιο αι καταδικαστικαί ήσαν 281, αι δε αθωωτικαί 219 )Σημ.τ. Μεταφ.

• Τι μου αξίζει να πάθω ή τι να πληρώσω που άμυαλος στη ζωή μου δεν ησύχαζα, αλλά αμελήσας για εκείνα που μεγάλη των πολλών φροντίδα είναι, για χρηματισμό και διοίκηση σπιτιού , για πολιτικάς αγορεύσεις, αξιώματα στρατηγικά και τιμάς άλλων αρχών, για πολιτικάς εταιρείας, και κομματικάς φατρίας, πράγματα συνήθη στην πόλι, γιατί ενόμισα τον εαυτό μου ανώτερο παρά να ζητώ με αυτά τη σωτηρία μου , αυτά μεν δεν επεδίωξα με τα οποία ούτε σας ούτε στον εαυτό μου θα ήμουν ωφέλιμος, επεδίωξα όμως να ευεργετώ ιδιαιτέρως τον καθένα σας τη μεγίστη ευεργεσία, όπως εγώ νομίζω, επιχειρών να πείθω ένα έκαστον να μη φροντίζει  κανένα από τα δικά του πριν φροντίσει πρώτα για τον εαυτό του πώς θα γίνει όσο το δυνατόν άριστος στο ήθος και στη φρόνησι , μήτε για τα  πράγματα της πόλεως πριν φροντίσει για την ίδια την πόλι. ..Τι λοιπόν ταιριάζει σε έναν άνθρωπο φτωχό, ευεργέτη της πόλεως που έχει ανάγκη να ευκαιρεί για να προτρέπει εσάς στο καλό;… Αν λοιπόν πρέπει να προτείνω αντάξιό μου κάτι και δίκαιο, τούτο προτείνω, τη σίτησή μου στο πρυτανείο.36b-e
• Αλλά ίσως να μου πει κανείς: Σου είναι τάχα αδύνατο Σωκράτη αφού μας απαλλάξεις της εδώ παρουσίας σου να ζεις εν ησυχία σιωπών και μη ενοχλών κανένα; Αυτό δα να πείσω μερικούς από σας είναι δυσκολώτατο  απ’ όλα, γιατί αν μεν σας λέγω πως τούτο σημαίνει ότι απειθώ στο θεό και γι αυτό μου είναι αδύνατο να ησυχάζω, δεν θα πεισθείτε, θα νομίζετε πως ειρωνεύομαι. Αν πάλι σας λέγω πως αυτό συμβαίνει να είναι και μέγιστο αγαθό για τον άνθρωπο να ομιλεί καθημερινώς περί αρετής και περί των άλλων για τα οποία με ακούετε σεις να συζητώ και να εξετάζω τον εαυτό μου και τους άλλους και πως ο ανεξέταστος βίος είναι αβίωτος για τον άνθρωπο, αυτά αν λέγω ακόμη ολιγότερο θα πεισθείτε.37e-38a

(Μετά ταύτα γενομένης ψηφοφορίας περί της ποινής κατεδικάσθη ο Σωκράτης σε θάνατο. Το περίεργο είναι ότι, ως παραδίδεται, 80 ψήφοι καταδικαστικαί προσετέθησαν τώρα...)σημ τ. Μεταφ.

•  Για κέρδος όχι πολλού βέβαια χρόνου, ω άνδρες Αθηναίοι, κακόν όνομα θα έχετε και κατηγόρια από εκείνους που θέλουν να κακολογούν την πόλη, πως εφονεύσατε τον Σωκράτη, άνθρωπο σοφό. Γιατί θα λέγουν βέβαια πως είμαι  σοφός, μολονότι δεν είμαι εκείνοι που θέλουν να σας υβρίζουν. Λίγη υπομονή αν είχατε, αυτό που θέλετε θα σας ήρχετο μόνο του. Κοιτάξτε την ηλικία μου, είμαι γέρων, προχωρημένος πλέον, στο θάνατο κοντά. 38c
• Έχω αλήθεια καταδικαστεί από έλλειψι, όχι όμως λόγων , αλλά θράσους και αναισχυντίας και της θελήσεως να λέγω προς σας τέτοια, που ευχάριστα θα σας ήσαν πάρα πολύ να ακούετε δηλαδή θρήνους μου και οδυρμούς μου και άλλα πολλά να κάνω και να λέγω ανάξιά μου ως νομίζω, τέτοια που σεις συνηθισμένοι δα είσθε να ακούτε από τους άλλους. Αλλά ούτε τότε ενόμισα ότι έπρεπε να πράξω κάτι ανελεύθερο για να αποφύγω τον κίνδυνο, ούτε τώρα μετανοώ, γιατί έτσι απελογήθην, αλλά προτιμώ τη νέκρωση μάλλον του θανάτου απολογηθείς ως απελογήθην παρά τη ζωή έπειτα από μια απολογία σαν εκείνη των άλλων.38e
• Μήπως δεν είναι αυτό δύσκολο, το θάνατο κανείς να αποφύγει, αλλά πολύ δυσκολότερο την κακία. Γιατί αυτή γρηγορώτερα από το θάνατο τρέχει. Και εγώ τώρα σαν βραδυκίνητος και γέρων που είμαι, νικήθηκα στον αγώνα από το πλέον αργό, το θάνατο, οι κατήγοροί μου όμως, οι φοβεροί σε επιτηδειότητα και ταχείς στις κινήσεις τους, από το ταχύτερο, την κακία. Και τώρα  εγώ μεν θα απέλθω από το δικαστήριο από σας καταδικασθείς σε θάνατο, αυτοί δε από την αλήθεια ως μοχθηροί και  άδικοι. Κι έτσι κι εγώ βέβαια και εκείνοι για πάντα μένουμε στην ποινή μας. Αλλά αυτά ίσως έτσι έπρεπε να γίνουν και νομίζω πως έγιναν πολύ καλά. 39 a-b
•  Αλλά ας το σκεφτούμε και με τον εξής τρόπο, ότι πολλή ελπίς υπάρχει να είναι ο θάνατος κάτι καλό. Ο θάνατος ένα από τα δυο είναι, ή κάτι σαν τελεία μηδένισις , τέτοια που να μην έχει ο νεκρός καμιάν αίσθηση, ή όπως λέγουν κάποια μεταβολή ίσως είναι και μετοίκησις της ψυχής από τον εδώ τόπο σε άλλο. Και είτε τελεία αναισθησία είναι ο θάνατος, κάτι σαν ύπνος, τέτοιος που μήτε όνειρο κανείς κανένα να μη βλέπει, θαυμάσιο κέρδος θα ήτο… Αν πάλι είναι ο θάνατος κάποια αποδημία σε άλλο τόπο από δω και είναι αληθή όσα λέγονται πως τάχα εκεί είναι όλοι οι πεθαμένοι, τι μεγαλύτερο αγαθό μπορεί από αυτό να γίνει; Γιατί αν κανείς θα εύρει, όταν στον Άδη φθάσει και έχει από αυτούς απαλλαγεί που λέγουν πως είναι δικασταί, τους δικαστάς τους αληθινούς που αυτοί εκεί όπως λέγεται δικάζουν, τον Μίνω, τον Ραδάμανθυ, τον Αιακό, τον Τριπτόλεμο και τους άλλους όσοι εκ των ημιθέων δίκαιοι υπήρξαν στη ζωή των κακό τάχα θενά έκανε μια τέτοια αποδημία;  Ή πάλι τι δεν θάδινε κανείς σας να συναναστραφεί τον Ορφέα και τον Μουσαίο και τον Ησίοδο και τον Όμηρο; Εγώ αλήθεια πρόθυμος είμαι πολλάκις να αποθάνω αν είναι αυτά αληθινά. Γιατί σε μένα προ παντός εξαιρετικώς θαυμασία θενα ήταν η διαμονή μου εκεί, αν τυχόν βρω τον Παλαμήδη, και τον Αίαντα, τον υιό του Τελαμώντος και όποιον άλλο που πήγε από άδικο κρίση. Πολύ ευχάριστο για με θενα είναι καθώς εγώ νομίζω τα πάθια μου στα πάθια τους να αντιπαραβάλλω και το σπουδαιότατο, το χρόνο μου να τον περνώ εξετάζων και ερευνών τους εκεί, όπως τους εδώ, ποιος από αυτούς είναι σοφός και ποιος μόνο την οίηση έχει χωρίς να είναι καθόλου.40c-41c
• Αλλά ώρα είναι βέβαια να πηγαίνουμε πλέον, εγώ μεν για το θάνατο, εσείς δε για τη ζωή. Ποιοι όμως στο καλύτερο πηγαίνουμε από τους δυο μας, άδηλο σε όλους. Το ξεύρει μόνον ο θεός.