ΕΒΕΡΕΤ ΡΕΊΜΕΡ: Το σχολείο είναι νεκρό

(εκδ. Βέργος 1976)

«Η γιαγιά μου ήθελε να μορφωθώ, γι αυτό με κράτησε μακριά από το σχολείο»

Μάργκαρετ Μιντ

•  Το βιβλίο αυτό είναι το αποτέλεσμα μιας συζήτησης με τον Ιβάν Ίλλιτς που κράτησε  15 χρόνια… Η ανάλυσή μας για τα σχολεία γρήγορα επεκτάθηκε και σε άλλους θεσμούς, καθώς και στη δομή της κοινωνίας που τα σχολεία υπηρετούν. Αρχικά νομίσαμε πως το σχολείο είναι ένας βραδυκίνητος θεσμός σε μια  όλο και πιο αποδοτική τεχνολογική κοινωνία. Αργότερα θεωρήσαμε τα σχολεία σα μια απαραίτητη υποστήριξη για  μια τεχνολογική κοινωνία που η ίδια – από μόνη της- δεν είναι βιώσιμη. 8

• Οι αντιθέσεις ενός τέτοιου κόσμου αρχίζουν να γίνονται φανερές. Απεικονίζονται καλύτερα στο σχολείο και μπορούν να διορθωθούν αν η εκπαίδευση απελευθερωθεί από το σχολείο, ώστε οι άνθρωποι να μπορέσουν να μάθουν την αλήθεια σχετικά με την κοινωνία στην οποία ζουν.10

•  Όταν οι τεχνικές, οι θεσμοί και οι ιδεολογίες ήταν πρωτόγονες, οι άνθρωποι ζούσαν σε μια σχετική ισότητα και ελευθερία, επειδή δεν υπήρχαν επαρκή μέσα κυριαρχίας. Καθώς οι τεχνικές, οι θεσμοί και οι ιδεολογίες αναπτύσσονταν, άρχισαν να δημιουργούν και να διατηρούν σχέσεις κυριαρχίας και προνομίου. 10

• Υπάρχουν άδικοι άνθρωποι στον κόσμο και ο κόσμος είναι άδικος, αλλά δεν είναι οι άδικοι άνθρωποι που κυρίως τον έφτιαξαν έτσι. Ο κόσμος είναι άδικος επειδή βασίζεται κυρίως σε λανθασμένους θεσμούς. Αυτοί οι θεσμοί , με τη σειρά τους, δεν είναι τίποτα άλλο παρά οι συλλογικές συνήθειες των ατόμων, αλλά τα άτομα μπορεί να έχουν κακές συνήθειες χωρίς να είναι κακοί άνθρωποι. Γενικά, οι άνθρωποι δεν έχουν συνείδηση των συνηθειών τους, ιδιαίτερα των καθιερωμένων συνηθειών τους. Η θετική θέση αυτού του βιβλίου είναι πως οι άνθρωποι μπορούν να συνειδητοποιήσουν τις κακές καθιερωμένες συνήθειές τους και να τις αλλάξουν. Ο κόσμος θα ήταν τότε καλύτερος φτιαγμένος από ανθρώπους ακόμη ατελείς. Υπάρχουν βέβαια άνθρωποι που ξέρουν πως έχουν κακές συνήθειες αλλά δεν θέλουν να τις αλλάξουν. Και υπάρχουν και άλλοι που δεν εξετάζουν τις κακές τους συνήθειες από φόβο ότι η συνείδησή τους θα διαταραχθεί. 12

• Για πολλούς ίσως οι ελπίδες αυτές να φαίνονται πραγματοποιήσιμες, και πάλι όμως τα φαινόμενα δημιουργούν αυταπάτες, που αναζωπυρώνονται από την πληθωριστική υποτίμηση των ακαδημαϊκών χαρτιών. Όλο και περισσότερα διπλώματα θα δίνονται, αλλά θα σημαίνουν όλο και λιγότερα πράγματα και ως προς την ύλη και το περιεχόμενο της μάθησης, αλλά και ως προς τα επαγγελματικά προσόντα και το πραγματικό εισόδημα.15

•  Το συμπέρασμα είναι αναπόφευκτο: καμιά χώρα στον κόσμο  δεν είναι ικανή  να προσφέρει στο λαό της την εκπαίδευση που απαιτείται, μέσω των σχολείων. Αν εξαιρέσουμε λίγες πλούσιες χώρες και μερικές άλλες που ακόμα δεν έχουν εκτεθεί στο δηλητήριο της ανάπτυξης, καμιά χώρα στον κόσμο δεν μπορεί να προσφέρει στο λαό της τα σχολεία που ζητά από τους πολιτικούς αρχηγούς της.17

•  Ενώ τα παιδιά που δεν πήγαν σχολείο είναι τα πιο αδικημένα  οικονομικά και πολιτικά, ψυχολογικά ίσως να υποφέρουν και λιγότερο. Οι ινδιάνοι των Άνδεων και οι χωρικοί των Ασιατικών και Αφρικανικών φυλών, ανήκουν σε κοινότητες που δεν έχουν σχολεία, ή που τα έχουν μόνο για τα παιδιά της ελίτ. Οι γονείς και οι παππούδες τους ποτέ δεν είδαν τα σχολεία σαν ένα μέρος όπου θα μπορούσαν να στείλουν τα παιδιά τους. Ξέρουν όμως τι είναι τα σχολεία. Το να πας σχολείο σημαίνει ότι θα εγκαταλείψεις την παραδοσιακή ζωή, θα μεταφερθείς σε ένα διαφορετικό μέρος, θα αφήσεις πίσω τα φυσικά σύνορα της δουλειάς του μυαλού και της γλώσσας, και θα αντικαταστήσεις την παραδοσιακή τροφή, ρούχα και συνήθειες με αυτά μιας μεγαλύτερης ή πιο μακρινής πόλης. Οι γονείς συχνά προτιμούν να κρατήσουν τα παιδιά τους στην παραδοσιακή κοινότητα που περιορίζεται στην οικογένεια και στις διασκεδάσεις που τα πρωτόγονα μέσα μπορούν να προσφέρουν. Ξέρουν όμως ότι αυτό μπορεί να σημαίνει τη διαρκή κυριαρχία των άλλων επάνω τους, τη διαρκή εξάρτησή τους από άλλους σε καιρούς πείνας, πολέμου και αρρώστιας και την ολοένα και μεγαλύτερη απομάκρυνσή τους από αυτούς που απολαμβάνουν τα πλούτη, τη δύναμη και το σεβασμό. Όταν θα φτάσει η ώρα της εκλογής, οι περισσότεροι από τους αμόρφωτους γονείς σε όλο τον κόσμο, θα αποφασίσουν να στείλουν τα παιδιά τους στο σχολείο. 18-19

• Μέχρι να πάνε σχολείο τα παιδιά έχουν μάθει πώς να χρησιμοποιούν το στόμα τους, πώς να χρησιμοποιούν τη γλώσσα και πώς να ελέγχουν τις συγκινήσεις τους. Έχουν μάθει πώς να βασίζονται στον εαυτό τους και έχουν ανταμειφθεί για τις πρωτοβουλίες τους στη μάθηση. Στο σχολείο αυτές οι αξίες αντιστρέφονται. Τα τι , πώς, πού και πότε της μάθησης  αποφασίζονται από άλλους και τα παιδιά μαθαίνουν ότι είναι καλό να εξαρτώνται από άλλους όσον αφορά τη μάθηση. Μαθαίνουν πως διδάσκεται ό,τι αξίζει και, αντίστροφα, αν κάτι είναι σημαντικό κάποιος πρέπει να τους το διδάξει.35

• Καθώς τα σχολικά συστήματα επεκτείνονται απαιτώντας όλο και μεγαλύτερες αναλογίες από τους εκπαιδευτικούς πόρους και απορροφώντας περισσότερους σπουδαστές και δασκάλους καθώς και περισσότερο από το διαθέσιμο χρόνο τους, μερικές πραγματικές εκπαιδευτικές εμπειρίες θα επέλθουν. Επέρχονται όμως παρ’ όλο που υπάρχει το σχολείο και όχι επειδή υπάρχει. 37

• Γενικά, τα παιδιά που έχουν εγγράμματους γονείς μαθαίνουν να διαβάζουν ακόμα κι αν δεν πάνε σχολείο, ενώ τα παιδιά με αγράμματους γονείς συχνά αποτυγχάνουν να μάθουν ανάγνωση ακόμα και στο σχολείο. 38

•  Ο Αινστάιν σχολιάζοντας τη σύντομη περίοδο που έπρεπε να περάσει στο σχολείο προετοιμάζοντας τις εξετάσεις για το δίπλωμά του, είπε πως αυτό είχε σαν συνέπεια για πολλά χρόνια να είναι ανίκανος να κάνει δημιουργική εργασία. 41

•   «Η γνώση από πρώτο χέρι είναι η ύστατη βάση της πνευματικής ζωής. Η μάθηση που προέρχεται από τα βιβλία, μεταφέρει πληροφορίες από δεύτερο χέρι και σαν τέτοια ποτέ δεν θα φθάσει τη σημασία της άμεσης πρακτικής». Άλφρεντ Νορθ  Γουάιτχεντ.

• Ορίζουμε σαν σχολείο το θεσμό εκείνο που απαιτεί πλήρη παρακολούθηση από ομάδες συγκεκριμένης ηλικίας μέσα σε τάξεις που διευθύνονται από δασκάλους και που σκοπό έχει τη μελέτη προγραμματισμένων βαθμίδων μάθησης. Όσο καλύτερα ο ορισμός αυτός ταιριάζει σε έναν θεσμό τόσο πιο πολύ ο θεσμός αυτός αντιστοιχεί στο στερεότυπο του σχολείου. Εναλλακτικές λύσεις εκπαίδευσης μπορούν να ορισθούν πολύ πιο γενικά, απομακρυνόμενες από αυτό το στερεότυπο. Εάν όμως δεν απομακρυνθούν μακριά και πολύ γρήγορα, ώστε να ξεφύγουν από την «έλξη της βαρύτητας» του σχολικού συστήματος, θα απορροφηθούν ξανά. 44

•  Ένα που έχει ήδη αναφερθεί είναι η επέκταση της παιδικής ηλικίας, ώστε να περιλαμβάνει απόλυτα ώριμους ενηλίκους όσο καιρό αυτοί εξακολουθούν να πηγαίνουν σχολείο. Πολλές από τις διαμαρτυρίες εκ μέρους της νεολαίας συνδέονται με αυτό το γεγονός, καθώς και η μνησικακία των ενηλίκων γι’αυτές τις διαμαρτυρίες. 46

• Ο ρόλος του δασκάλου στο σχολείο είναι τριπλός, συνδυάζει το λειτούργημα του διαιτητή, του δικαστή και του συμβούλου… Αυτή η περιγραφή δεν φαίνεται παράξενη, μόνο και μόνο γιατί οι μαθητές θεωρούνται σαν άνθρωποι χωρίς δικαιώματα. 47

• Ο αληθινός ρόλος του δασκάλου [ στην αρχαία Ελλάδα] ήταν να ρωτιέται και να απαντά με τέτοιο τρόπο, ώστε να προκαλεί ακόμη βαθύτερες ερωτήσεις. Στο σχολείο, αυτός ο ρόλος αναστράφηκε, ο δάσκαλος είναι ο ερωτητής και αναγκάζεται να αναπτύσσει δόγματα αντί να προκαλεί τη διερεύνηση. 48

•   Η μετάδοση της γνώσης με τη διδασκαλία και η επεξεργασία της ώστε να ταιριάζει στο σχολείο καιτους μαθητές, φαίνεται να είναι τελείως φυσική σε μια τεχνολογική εποχή που κατασκευάζει ένα προϊόν ώστε να ικανοποιεί κάθε ανθρώπινη ανάγκη. 49

•    Η παιδική ηλικία γίνεται  πρόβλημα όταν παρατείνεται για πάρα πολλά χρόνια κι όταν επεκτείνεται σε πολλές πλευρές της ζωής. Η διδασκαλία γίνεται πρόβλημα όταν οι μαθητές αρχίζουν να εξαρτιούνται από αυτήν προκειμένου να μάθουν. Η παρακολούθηση στη σχολική τάξη γίνεται πρόβλημα όταν αυτή υψώνει αποστειρωμένα τείχη γύρω από ένα μεγάλο μέρος της φυσιολογικής ζωής. Παρόμοια, το σχολικό  πρόγραμμα γίνεται πρόβλημα καθώς προσεγγίζει το διεθνή, παγκόσμιο χώρο. 49

• Το σχολείο μεταχειρίζεται τους ανθρώπους και τη γνώση με τον τρόπο που ο τεχνολογικός κόσμος χειρίζεται το κάθετι σαν  υλικό προς επεξεργασία. Το κάθε πράγμα βέβαια, μπορεί να επεξεργαστεί, αλλά μόνο με ένα τίμημα, μέρος του οποίου εμπεριέχει την παραγνώριση ορισμένων πλευρών του πράγματος καθώς και ορισμένων επακόλουθων της επεξεργασίας. Το τίμημα της επεξεργασίας όμως των ανθρώπων είναι ουσιαστικά μεγάλο. Οι άνθρωποι έχουν την τάση να αντιστέκονται. Αυτό που θα μείνει ανεπεξέργαστο μπορεί να είναι το πιο σημαντικό μέρος ενός ανθρώπου. μερικές από τις συνέπειες της εκπαιδευτικής αυτής επεξεργασίας είναι ήδη φανερές. Παραταύτα ο μεγαλύτερος κίνδυνος βρίσκεται στην προοπτική της επιτυχίας. Μια «επεξεργασμένη» ανθρωπότητα με επιτυχή αποτελέσματα θα έχανε το μικρό έλεγχο του πεπρωμένου της που από παλιά διαφοροποιούσε τον άνθρωπο από τον υπόλοιπο κόσμο. 52

• «Η τελετουργία είναι παιχνίδι: καθορίζει τις Ουτοπίες μας και εκφράζει τα όνειρά μας. Η τελετουργία είναι σοβαρό παιχνίδι, αλλά αν πιστεύουμε πως η τελετουργημένη Ουτοπία μας είναι πραγματικό γεγονός, τότε παύει να είναι παιχνίδι και γίνεται ιδεολογικό όργανο καταπίεσης.» Τζόρνταν Μπίσοπ

•  Υπάρχουν αρκετά σκαλιά ώστε ο καθένας να μπορεί να ανέβει μερικά. Οι τάξεις του σχολείου στην αρχή είναι αρκετά εύκολες στις πλούσιες χώρες και σχεδόν ο καθένας περνά αυτές τις πρώτες τάξεις. Από τη στιγμή που ο δρόμος γίνεται δύσκολος το μάθημα έχει μαθευτεί. Υπάρχουν ίσες ευκαιρίες, αλλά απλώς οι άνθρωποι δεν είναι όλοι ίσοι. 59

•    Ήταν περισσότερο η ανασφάλεια των Ελληνικών αποικιών της Αλεξανδρινής εποχής παρά η κυριαρχία τους που τις ώθησε στη δημιουργία των σχολείων και την εξάρτησή τους από αυτά. Και ήταν η ανασφάλεια της Ρωμαϊκής εκκλησίας την εποχή του Ιγνάτιου εξ αιτίας της οποίας μορφοποιήθηκε και αναπτύχθηκε πολύ γρήγορα το Ιησουϊτικό σύστημα σχολείων. Και στις δυο περιπτώσεις το σχολείο θεωρήθηκε σαν ένα μέσο διατήρησης ενός συνόλου αξιών που άρχισαν να χάνουν την κυριαρχία τους. 74

•   Οι σύγχρονοι θεσμοί ανάλαβαν το βάρος της διατήρησης και της δικαίωσης μιας συνεχούς ιεραρχίας προνομίων. Ανάμεσα σ’ αυτούς τους θεσμούς το σχολείο παίζει τον κεντρικό ρόλο. Το σχολείο δίνει στους ανθρώπους τα προσόντα για να συμμετέχουν σε άλλους θεσμούς και πείθει αυτούς που δεν ικανοποιούν τις απαιτήσεις του πως δεν είναι άξιοι να παίξουν τους επιθυμητούς ρόλους σ’ αυτούς τους άλλους θεσμούς. 81

•   Τα σχολεία δεν είναι οι μόνοι θεσμοί που υπόσχονται τον κόσμο και μετά γίνονται τα όργανα της άρνησής του… Είναι το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό των μεγάλων θρησκειών πως οι ιδρυτές τους άνοιγαν τις πύλες του πνεύματος σε όλους και πως οι ιερείς τους άφηναν με το ένα χέρι ανοιχτές τις πύλες, ενώ με το άλλο έκοβαν εισιτήριο για την είσοδο. 83

• Καθώς θεσμοθετείται η φροντίδα των ανθρώπινων αναγκών, οι θεσμοί που συζητάμε, καθορίζουν ένα προϊόν και ελέγχουν τη χρήση του. Έτσι προοδευτικά:

1)Καθορίζουν το προϊόν ή την υπηρεσία που ικανοποιεί την ανάγκη( δηλ. τα σχολεία καθορίζουν τη μόρφωση σαν σχολική εκπαίδευση)

2)Πείθουν για τη γενική αποδοχή του όρου από αυτούς που έχουν την ανάγκη του (δηλ. οι άνθρωποι πείθονται να ταυτίζουν τη μόρφωση με το σχολείο)

3)Αποκλείουν μέρος του πληθυσμού από την πλήρη χρήση του προϊόντος ή της υπηρεσίας (δηλ. τα σχολεία, από ένα σημείο και ύστερα είναι ανοιχτά για ορισμένους μόνο ανθρώπους)

4)Εξαντλούν από πριν τα μέσα που είναι διαθέσιμα για την ικανοποίηση της ανάγκης (δηλ. τα σχολεία χρησιμοποιούν αποκλειστικά τα μέσα που είναι διαθέσιμα για τη μόρφωση) 84

• Βασικότερο όμως και από το θέμα της επεξεργασίας είναι η ταύτιση της ανάγκης με το προϊόν. Η λέξεις  μόρφωση και σχολείο, υγεία και νοσοκομείο, μετακίνηση και αυτοκίνητο, γίνονται αχώριστες. Ο κόσμος ξεχνά πως υπήρχαν μορφωμένοι άνθρωποι προτού υπάρξουν σχολεία, υγιείς άνθρωποι προτού υπάρξουν νοσοκομεία και πως οι άνθρωποι περπατούσαν και πήγαιναν με το άλογο προτού αρχίσουν να μετακινούνται με αυτοκίνητο ή αεροπλάνο. Καθώς οι θεσμοί αναπτύσσονται όλο και περισσότεροι άνθρωποι δέχονται την ταύτιση ανάγκης και προϊόντος. 86

•  Η δυσκολία είναι πως είμαστε οι φυλακισμένοι των θεσμών παρά οι αφέντες τους. Σπάνια τους φτιάχνουμε συνειδητά, και όταν το κάνουμε, σπάνια μπορούμε να τελειώσουμε τη διαδικασία χωρίς να υποκλιθούμε με ευλάβεια. Έτσι ανάμεσα στους σκλάβους τους είμαστε εμείς που τρέμουμε μήπως και τους χάσουμε από απροσεξία και γυρίσουμε χωρίς ελπίδα πίσω στους βαρβάρους. 94

•  Ο άνθρωπος δεν μπορεί να απελευθερώσει τον εαυτό του από τους θεσμούς που υπάρχουν, χωρίς αγώνα, αλλά ούτε και ο αγώνας του θα ωφελήσει αν δεν τον οδηγεί η φαντασία και η εφευρετικότητα… Στην πράξη βλέπουμε πως ένας χείμαρρος από επαναστάσεις που έγιναν στον αιώνα αυτό άφησε ανέπαφους τους περισσότερους από τους εξειδικευμένους θεσμούς  που συνθέτουν την κοινωνία.  95

•   Πρέπει να αναπτύξουμε μια γλώσσα με την οποία θα μπορούμε να μιλάμε με ακρίβεια για τις ανάγκες του μοντέρνου ανθρώπου – μια γλώσσα απελευθερωμένη από αυτή που διαμορφώθηκε από τους θεσμούς που οι άνθρωποι δέχτηκαν σαν προμηθευτές των ιδιαίτερών τους απαιτήσεων. 95

•   « Αν εξακολουθούμε να πιστεύουμε πως οι σκοποί του βιομηχανικού συστήματος – η επέκταση της παραγωγής, η συνακόλουθη αύξηση της κατανάλωσης, η τεχνολογική πρόοδος, η διαφήμιση που το ενθαρρύνει εναρμονίζονται με τη ζωή, τότε ολόκληρη η ζωή μας θα βρίσκεται στην υπηρεσία αυτών των σκοπών. Ό,τι είναι συνεπές με τους σκοπούς αυτούς, θα επιτρέπεται. Όλα τα άλλα θα είναι έξω από τα όρια. Οι ανάγκες μας θα τακτοποιούνται σύμφωνα με τις ανάγκες του βιομηχανικού συστήματος. Η πολιτική του κράτους θα βρίσκεται κάτω από παρόμοια επιρροή. Η παιδεία θα προσαρμοστεί στις βιομηχανικές ανάγκες. Η πειθαρχία που το βιομηχανικό σύστημα θα απαιτεί, θα είναι η συμβατική ηθική της κοινότητας. Όλοι οι άλλοι σκοποί θα φτιαχτούν ώστε να φαίνονται περιττοί, ασήμαντοι ή αντικοινωνικοί. Οι άνθρωποι θα περιορίζονται στους σκοπούς που θα έχει επιβάλει το βιομηχανικό σύστημα. Το κράτος θα προσθέσει την ηθική και ίσως και τη νομική δύναμή του ώστε να τους ενισχύσει. Αυτό που θα συμβεί τελικά θα είναι η ήπια σκλαβιά της οικιακής βοηθού που διδάσκεται να αγαπά την κυρία της και να θεωρεί τα συμφέροντά της σαν δικά της και όχι η καταναγκαστική σκλαβιά του χειρώνακτα αγρότη. Αλλά δεν θα είναι ελευθερία. Αν, από την άλλη μεριά, το βιομηχανικό σύστημα είναι μόνο ένα μέρος και σχετικά ένα όλο και μικρότερο μέρος της ζωής, τότε οι λόγοι για να ενδιαφερθούμε γι αυτό είναι πολύ λιγότεροι. Οι αισθητικές επιδιώξεις θα έχουν το προβάδισμα. Αυτοί που τις υπηρετούν δεν θα υπάγονται στους σκοπούς του βιομηχανικού συστήματος, το ίδιο το βιομηχανικό σύστημα θα υποτάσσεται στις αξιώσεις των διαστάσεων αυτών της ζωής.Η διανοητική προπαρασκευή θα γίνεται για τον εαυτό της και όχι για την καλύτερη εξυπηρέτηση του βιομηχανικού συστήματος. Οι άνθρωποι δεν θα παγιδευτούν από την πεποίθηση πως εκτός από τους σκοπούς του βιομηχανικού συστήματος- εκτός από την παραγωγή αγαθών και εισοδήματος με προοδευτικά πιο προχωρημένες τεχνικές μεθόδους – δεν υπάρχει τίποτα σημαντικό στη ζωή.»Τζων Γκάλμπρεϊθ: Το νέο βιομηχανικό Κράτος)

• Οι αξιοσημείωτες αλλαγές συμβαίνουν όταν οι άνθρωποι παύουν να πιστεύουν σε αυτό που κάποτε μπορεί να ήταν αληθινό, αλλά τώρα είναι λανθασμένο, όταν πάψουν να βοηθούν τους θεσμούς που κάποτε μπορεί να τους χρησίμευαν, αλλά τώρα πια όχι. όταν αρνούνται να υποταχθούν σε αυτά που κάποτε μπορεί να ήσαν δίκαιοι όροι, αλλά τώρα πια δεν είναι. Τέτοιες αλλαγές , όταν συμβαίνουν είναι το προϊόν της αληθινής μόρφωσης. Το πρόβλημα δεν είναι να παρακινούμε τους ανθρώπους να μαθαίνουν αυτά που οι άλλοι θέλουν να τους μάθουν, αλλά να τους προσφέρουμε τα μέσα που θα τους κάνουν ικανούς να μάθουν αυτά που θέλουν και χρειάζονται να ξέρουν.122

•   «… Ο εκπρόσωπος των ινδιάνων απάντησε: Ξέρουμε  ότι εκτιμάτε πάρα πολύ το είδος της μάθησης που διδάσκεται σε αυτά τα κολλέγια και πως η παραμονή των νέων μας ,όσο θα είναι μαζί σας, θα σας κοστίσει πολύ ακριβά. Έτσι λοιπόν, είμαστε πεπεισμένοι πως μ’ αυτή την πρόταση θέλετε το καλό μας και σας ευχαριστούμε με την καρδιά μας. Αλλά εσείς, που είσαστε σοφοί, πρέπει να ξέρετε ότι διαφορετικά έθνη έχουν και διαφορετικές αντιλήψεις για τα πράγματα. Επομένως δεν θα το παρεξηγήσετε αν οι ιδέες μας σχετικά με το είδος της μόρφωσης δεν είναι ίδιες με τις δικές σας. Είχαμε κάποια εμπειρία από  αυτό. Διάφοροι δικοί μας νέοι μεγάλωσαν παλιότερα στα κολλέγια των βορείων επαρχιών. Διδάχτηκαν όλες τις επιστήμες σας, αλλά όταν γύρισαν σε μας ήταν κακοί δρομείς, αγνοούσαν κάθε τρόπο ζωής στα δάση, ανίκανοι να υποφέρουν το κρύο ή την πείνα, ούτε ξέραν να χτίσουν  μια καλύβα, ή να πιάσουν ένα ελάφι ή να σκοτώσουν έναν εχθρό,μιλούσαν τη γλώσσα μας ατελώς, και επομένως δεν κάναν ούτε για κυνηγοί, ούτε για πολεμιστές, ούτε για σύμβουλοι. Κυριολεκτικά ανάξιοι για ο,τιδήποτε. Παρ’ όλα αυτά δεν σας είμαστε λιγότερο υποχρεωμένοι για την ευγενική σας προσφορά, παρ’ όλο που δεν θα τη δεχθούμε και για  να σας δείξουμε την ευγνωμοσύνη μας, αν οι κύριοι της Βιρτζίνια μας  στείλουν δώδεκα από τους γιούς τους, θα φροντίσουμε τη μόρφωσή τους, θα τους διδάξουμε όλα όσα ξέρουμε και θα τους κάνουμε άντρες».  Βενιαμίν Φρανκλίνος: Παρατηρήσεις αναφορικά με τους Άγριους της Βόρειας Αμερικής

•  Το παιχνίδι έχει τρία μεγάλα προσόντα. Πρώτο, είναι ένας ευχάριστος τρόπος για να αποκτά κανείς πολλές ικανότητες που η πρακτική τους θα μπορούσε διαφορετικά να είναι ενοχλητική. Δεύτερο, προσφέρει ένα μέσο για την οργάνωση δραστηριοτήτων μεταξύ ίσων, πράμα που οδηγεί ένα μίνιμουμ απαιτήσεων για ηγεσία και κύρος. Τελικά, αποτελεί υπόδειγμα διανοητικών συστημάτων, βασισμένων σε στοιχεία, λειτουργίες και κανόνες ακριβώς όπως τα μαθηματικά συστήματα και  άλλα μοντέλα διανόησης. Οι άνθρωποι που είναι εξοικειωμένοι με το παιχνίδι, μπορούν πιο εύκολα να μπουν στο βασικό νόημα των πιο σημαντικών μοντέλων της επιστήμης και των μαθηματικών. 141

•  « Η μάθηση δεν είναι τίποτα άλλο παρά ένα συμπλήρωμα του εαυτού μας. Κι όπου βρισκόμαστε, εκεί βρίσκεται και η μάθησή μας.» Γουίλιαμ Σαίξπηρ

• Υπάρχουν άλλα είδη ανθρώπινων υπάρξεων που μπορούν να ονομαστούν μορφωτικά μέσα μόνο αν διευρύνουμε την έννοια. Κι όμως, αυτοί οι άνθρωποι είναι περισσότερο σημαντικοί από μορφωτικής πλευράς από όλα τα μορφωτικά μέσα που περιγράφηκαν παραπάνω. Είναι οι μητέρες, οι πατέρες, τα παιδιά, οι εραστές και τα άλλα είδη ανθρώπων που ξεχωρίζουν τις ανθρώπινες υπάρξεις από τα δίποδα που δεν έχουν φτερά. Αυτούς τους ανθρώπους δεν μπορεί να τους μεταχειριστεί κανείς σαν μορφωτικά μέσα γιατί  βασικά είναι κάτι άλλο. Οι οικογενειακές, οι ερωτικές, οι οικονομικές σχέσεις δεν μπορούν να οργανωθούν σαν να ήταν η μόρφωση ο κύριος σκοπός τους. Όλες όμως έχουν τεράστια μορφωτικές συνέπειες που δεν μπορούν να παραμεληθούν, παρ’ όλο που κανένας δεν μπορεί να τις χειρισθεί για ειδικούς μορφωτικούς  σκοπούς. Οι άνθρωποι δεν θα μπορέσουν να μορφωθούν ούτε  από άλλους , ούτε από μόνοι τους εκτός αν μπορέσουν να απολαύσουν , στην ουσία, καλές ανθρώπινες σχέσεις. Επομένως, η πιο θεμελιώδης  μορφωτική πηγή, είναι ένας κόσμος όπου οι περισσότεροι άνθρωποι μπορούν να έχουν καλές σχέσεις με τους άλλους. 157

•   Ένα από τα χειρότερα πράγματα που μπορούν να λεχθούν για τα σχολεία είναι πως έχουν καταπατήσει σε σοβαρό βαθμό αυτό το χρόνο και απειλούν να τον αιχμαλωτίσουν όλον. Αυτός ο χρόνος της προσωπικής μάθησης είναι το κύριο στήριγμα του ανθρώπου για την ελευθερία, που κινδυνεύει διπλά τώρα, πρώτα γιατί τα σχολεία απειλούν να τον απορροφήσουν και δεύτερο γιατί τα σχολεία εξαντλούν τους πόρους που θα μπορούσαν να τον εμπλουτίσουν. 160

• Δεν μπορούν να δοθούν αποτελεσματικές εναλλακτικές λύσεις στο θέμα του σχολείου,  χωρίς εκτεταμένες αλλαγές στην κοινωνία. 173

•  Οι σημαντικές αλλαγές στους μη-πολιτικούς θεσμούς γίνονται καμιά φορά χωρίς βία. Κι αυτό θα γινόταν σε μεγαλύτερο βαθμό, αν δεν ήταν η νομιμοποιημένη βία το μονοπώλιο των πολιτικών θεσμών. 176

•   Και οι θρησκευτικές επαναστάσεις μπορούν να δώσουν ορισμένα μαθήματα για μια θεωρία θεσμικής επανάστασης. Τα χρονικά της ίδιας της βίας μπορεί να υποστηρίζουν την ιδέα πως η βία δεν είναι απαραίτητο να συνοδεύει την αλλαγή.Η στρατιωτική ιστορία είναι γεμάτη από περιπτώσεις μαχών που δεν δόθηκαν γιατί η μια πλευρά είχε μια καταφανή υπεροχή δύναμης. Συνήθως, η πλευρά με τη μεγαλύτερη δύναμη ήταν αυτή που άρχιζε, αλλά όχι πάντοτε. Ειρηνική επανάσταση δεν είναι αυτή όπου εκείνοι που κρατούν τη δύναμη την παραδίδουν ήρεμα. Αυτή είναι μια αληθινή ρομαντική ανοησία. Ειρηνική επανάσταση είναι  εκείνη που οι κάτοχοι δύναμης ανακαλύπτουν πως έχουν χάσει τη δύναμή τους προτού να αρχίσουν να μάχονται. 178

• Η ιστορία της πολιτικής επανάστασης είναι μια ιστορία προδοσίας και των ιδεαλιστών που βοήθησαν να δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις, αλλά ακόμα πιο πολύ των κοινών ανθρώπων για χάρη των οποίων έγινε και που οι ίδιοι έκαναν τις μεγαλύτερες θυσίες. 179

•   Μια αρκετά μορφωμένη μειοψηφία, θα μπορούσε σε ειδικές συνθήκες να δημιουργήσει μια πλειοψηφία ευνοϊκή προς την επαναστατική αλλαγή. Αυτό θα μπορούσε να συμβεί μόνο αν υπήρχαν βαθιές απογοητεύσεις σχετικά με τους ισχύοντες θεσμούς και μια επιβεβλημένη ανάγκη για εναλλακτικές λύσεις. 181

•  Το σχολείο στη σύγχρονη εποχή έχει γίνει πιο ισχυρό κι από ό,τι η Εκκλησία το Μεσαίωνα. Η καριέρα και επομένως η ζωή του ατόμου εξαρτιέται από την επιτυχία του στο σχολείο. Ο νόμος τον καθιστά εγκληματία αν δεν το ακολουθήσει.Βρίσκεται κάτω από την επίδρασή του πολύ περισσότερο απ’ ό,τι βρέθηκε ποτέ ο άνθρωπος του Μεσαίωνα κάτω από την επιρροή της Εκκλησίας… Το σχολείο είναι ολότελα ένα όργανο του κράτους και γεννά την υποταγή σ’ αυτό. 183

• Μαζί με την απαγόρευση  ενός καθιερωμένου σχολείου χρειάζεται  να διευρύνουμε τους νόμους εναντίον των διακρίσεων, έτσι ώστε  να περιλαμβάνουν και την παιδεία… Το πού και πώς μορφώθηκε κάποιος είναι τόσο άσχετο με την ικανότητά του να κάνει ένα επάγγελμα, όσο και η φυλή του ή η θρησκεία του. 185

• Ένας νόμος που θα απαιτεί ίση διανομή των δημοσίων μορφωτικών μέσων αποτελεί το τρίτο σημείο στο νομοθετικό πρόγραμμα. Ένα σύστημα ατομικών μορφωτικών λογαριασμών θα αποτελούσε το μόνο εφικτό τρόπο για την εφαρμογή ενός τέτοιου νόμου.184

•  Ένα από τα σοβαρότερα έργα θα ήταν να ωθήσουμε τους γονείς και τους εργοδότες να αναλάβουν από την αρχή τις ευθύνες τους για τη μόρφωση. Κάθε άτομο που σκέφτεται γνωρίζει πως η αληθινή μόρφωση αποκτιέται κυρίως στο σπίτι και στη δουλειά, αλλά ένας αριθμός από γεγονότα έχει συνωμοτήσει για να κλέψει απ ‘την αλήθεια την προηγούμενη γενική αποδοχή της.190

•  Ένας άλλος χώρος όπου κάποτε μπορούσε να αποκτηθεί μεγάλο μέρος αποτελεσματικής μόρφωσης ήταν η πρακτική εξάσκηση των τεχνών. Προτού αναλάβει η μοντέρνα τεχνολογία όλη η παραγωγή εμπεριείχε την πρακτική της τέχνης… Θα μπορούσε τώρα να ξαναεπικρατήσει, αφού η ζήτηση εργατών στη βιομηχανία μειώνεται με ταχύ ρυθμό, αλλά μόνο αν έδιναν στους ανθρώπους που μαθαίνουν, διδάσκουν και εξασκούν τις διάφορες τέχνες, βάσιμα δικαιώματα πάνω στα αγαθά και τις υπηρεσίες που παράγονται από τη μοντέρνα τεχνολογία. Ο απεριόριστος ανταγωνισμός ανάμεσα στους ανθρώπους και τις μηχανές δεν είναι ένα φυσικό φαινόμενο, αλλά ένα φαινόμενο που έχει  απόλυτα κατασκευαστεί στις σύγχρονες κοινωνίες. Οι περισσότερες χώρες του κόσμου δυσκολεύονται πάρα πολύ στις προσπάθειες να κουμαντάρουν αυτό τον ανταγωνισμό. Οι σύγχρονες χώρες ίσως μπορέσουν να διαλύσουν αυτό τον ανταγωνισμό κι αυτό θα γίνει κατορθωτό εφόσον οι τέχνες ξαναπάρουν έναν εκπαιδευτικό ρόλο ο οποίος με κανέναν άλλο τρόπο εκτός απ’ αυτόν δεν θα μπορέσει να επιτελεστεί. Δεν υπάρχει καλύτερος τρόπος για να διδαχθεί ο καθένας τις ουσιώδεις ικανότητες του χεριού και του ποδιού, του αυτιού και του ματιού, του μυαλού και της γλώσσας. 189-90

•   Μαζί με την ανανέωση των παραδοσιακών εκπαιδευτικών θεσμών, ο μοντέρνος κόσμος απαιτεί νέους και για να κάνει προσιτά στους μαθητές τα αντικείμενα που ζητούν και για να τους διαθέσει την ανθρώπινη βοήθεια που χρειάζονται. Ορισμένοι από αυτούς τους θεσμούς περιγράφηκαν σαν δίκτυα, ή κατάλογοι μορφωτικών αντικειμένων, προτύπων γνώσεων, συντρόφων στη μάθηση ή επαγγελματιών εκπαιδευτικών. 190

•  Εξακολουθεί να είναι πολύ πιθανό πως δεν θα το μάθουμε παρά μόνο κάτω από την επίδραση της καταστροφής – αν το μάθουμε και τότε. Δεν υπάρχει όμως λόγος να προγραμματίζουμε την καταστροφή. Υπάρχει κάθε λόγος να προγραμματίζουμε την αποφυγή της . 192

•   Το τελευταίο και κρίσιμο στοιχείο στρατηγικής για μια ειρηνική  μορφωτική επανάσταση είναι η ίδια η μόρφωση. Οι άνθρωποι έχουν εκπαιδευτεί μέσα από τα σχολεία να κοιτάν έναν αποσχολειοποιημένο κόσμο σαν κάτι το φανταστικό. Οι εναλλακτικές  λύσεις που στερούνται τα γνώριμα χαρακτηριστικά των σχολείων  έχουν μια εξωπραγματική όψη για ένα σχολικά εκπαιδευμένο μυαλό. Με τι υπομόχλιο και με τι μοχλό μπορεί να επιτευχθεί η απαιτούμενη μελλοντική αλλαγή; Μια απάντηση είναι το ίδιο το σχολικό σύστημα και προσπάθειες για την αλλαγή του. Οι σημερινοί απογοητευμένοι σπουδαστές, δάσκαλοι , φορολογούμενοι , διευθυντές, είναι από αυτούς που έχουν προσπαθήσει και απότυχαν να το αλλάξουν. Οι αρχιτέκτονες της μορφωτικής επανάστασης θα στρατολογηθούν από αυτές τις τάξεις. 191

•    Τα σημερινά εκπαιδευτικά καθήκοντα βασικά ίσως να μην απαιτούν μεγαλοφυΐες, αλλά όντως απαιτούν ήρωες. 193

•  Οι περισσότεροι από μας δεν είναι φτιαγμένοι για ήρωες, αλλά οι ήρωες δεν θα χρησιμέψουν σε τίποτα αν δεν τους υποστηρίξουμε. Αυτό που όλοι μπορούμε – και πρέπει – να κάνουμε αν πρόκειται να υπάρχει ποτέ ένας δίκαιος κόσμος, είναι να αρχίσουμε να ζούμε όπως θα ζούσαμε σε έναν τέτοιο κόσμο. 195

•    Ο περιορισμός της κατανάλωσης, το μοίρασμα και η διατήρηση  αποτελούν τρεις πράξεις που ο καθένας από μας μπορεί να  κάνει, κι όμως μαζί αποτελούν ένα δυναμικό επαναστατικό πρόγραμμα. 197

•   Η ανταλλαγή υπηρεσιών και όχι η αγορά τους είτε είναι εθελοντική , είτε αναγκαστική, θα περιόριζε ακόμα περισσότερο την αγορά αγαθών, υπηρεσιών, πρώτων υλών και γης.200

•  Η συνεργασία που καταλήγει σε κοινότητα, φυσική ή λειτουργική έχει ιδιαίτερα μεγάλα πλεονεκτήματα. Ο μελλοντικός κόσμος πρέπει να βασιστεί στην κοινότητα και παντού στο σύγχρονο κόσμο η κοινότητα έχει χαθεί. 206

• Τρία πράγματα είναι καινούργια, που δίνουν περιεχόμενο σ’ αυτό που κάποτε ονομαζόταν και ακόμα ονομάζεται, Ουτοπικό όνειρο. Πρώτο, η βαριά δουλειά δεν είναι της μόδας. Δεύτερο, οι σύγχρονοι θεσμοί αποτελούν όλο και περισσότερη καθολική συμμετοχή. Τρίτο, η καθολική παιδεία είναι τώρα δυνατή. 207

Το εξαντλημένο αυτό βιβλίο μπορείτε να το απολαύσετε εδώ (να είναι καλά όποιος το μοιράστηκε μαζί μας):

http://sdes.espivblogs.net/files/2013/03/91755976-%CE%A4%CE%BF-%CF%83%CF%87%CE%BF%CE%BB%CE%B5%CE%AF%CE%BF-%CE%B5%CE%AF%CE%BD%CE%B1%CE%B9-%CE%BD%CE%B5%CE%BA%CF%81%CF%8C.pdf