DALAI LAMA, H.CUTLER : Η τέχνη της ευτυχίας

(εκδόσεις Έσοπτρον)

Σημείωση: Με πλάγια στοιχεία και σε εισαγωγικά είναι τα αποσπάσματα του ίδιου του Δαλάι Λάμα, ενώ τα υπόλοιπα του Cutler.



ΤΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΣΤΗΝ ΕΥΤΥΧΙΑ

• Φρόυντ: «Είναι υποχρεωμένος να πει κανείς πως η προοπτική ότι ο άνθρωπος πρέπει να είναι ευτυχισμένος,  δεν συμπεριλαμβάνεται στο σχέδιο της Δημιουργίας»

          Δαλάι Λάμα: « Ο αληθινός σκοπός της ζωής μας είναι         η αναζήτηση της ευτυχίας» 

• Κοιτάζοντας πίσω μου στα χρόνια της ψυχιατρικής μου εκπαίδευσης, σπάνια θυμάμαι να έχω ακούσει τη λέξη "ευτυχία" να αναφέρεται ακόμα και σαν θεραπευτικός στόχος...Για τη δυτική μου αντίληψη δε φαινόταν ότι κάποιος μπορούσε να την αναπτύξει και να τη διατηρήσει απλά με το" να ασκήσει το πνεύμα του". 30
• Όταν λέω άσκηση του πνεύματος δεν αναφέρομαι στο "πνεύμα" απλά σαν τη συλλογιστική ικανότητα κάποιου ή το νοητικό του. Μάλλον χρησιμοποιώ τον όρο με τη θιβετιανή σημασία της λέξης  Sem που είναι πιο κοντά στην "ψυχή" με την ευρύτερη έννοιά της. Περικλείει το νοητικό και τα αισθήματα, την καρδιά και το μυαλό...Ξεκινάει κανείς με το να αναγνωρίσει αυτούς τους παράγοντες που οδηγούν στην ευτυχία και εκείνους που οδηγούν στη δυστυχία. Αφού το κάνει αυτό επιδιώκει σταδιακά να περιορίσει εκείνους τους παράγοντες που οδηγούν στη δυστυχία και καλλιεργεί αυτούς που οδηγούν στην ευτυχία. Αυτή είναι η μέθοδος". 31

• Έρευνες απί ερευνών έχουν δείξει πως οι δυστυχισμένοι άνθρωποι είναι αυτοί που έχουν την τάση να είναι επικεντρωμένοι στον εαυτό τους, και είναι συχνά ακοινώνητοι, σκεπτικοί ακόμα και ανταγωνιστικοί...Οι ευτυχισμένοι άνθρωποι είναι πιο στοργικοί και επιεικείς απ’ ό,τι οι δυστυχισμένοι. 33

ΟΙ ΠΗΓΕΣ ΤΗΣ ΕΥΤΥΧΙΑΣ

• Η επιτυχία μπορεί να καταλήξει σε μια παροδική αίσθηση ευχαρίστησης ή η τραγωδία μπορεί να μας οδηγήσει σε μια περίοδο κατάθλιψης, αλλά αργά ή γρήγορα το συνολικό επίπεδο ευτυχίας μας τείνει να επανέλθει σε μια ορισμένη βασική γραμμή. Οι ψυχολόγοι ονομάζουν αυτή τη διαδικασία προσαρμογή.37
• Στην πραγματικότητα είτε νιώθουμε ευτυχισμένοι είτε δυστυχισμένοι την οποιαδήποτε στιγμή αυτό συνήθως έχει ελάχιστη σχέση με τις απόλυτες συνθήκες μας και είναι περισσότερο απόρροια μιας λειτουργίας του πώς αντιλαμβανόμαστε την κατάστασή μας, πόσο ικανοποιημένοι είμαστε- σε τελευταία ανάλυση- με αυτά που έχουμε. 38
• Η ευτυχία και η απόλαυση είναι δυο ξεχωριστά πράγματα. Και όμως παρόλα αυτά εμείς τα ανθρώπινα όντα είμαστε μοναδικοί στο να τις μπερδεύουμε. 50
• Όταν συνοδεύουμε κάθε απόφαση που παίρνουμε, με το ερώτημα "Θα μου φέρει την ευτυχία;", αυτή η ερώτηση μπορεί να γίνει ένα ισχυρό εργαλείο που θα μας βοηθήσει επιδέξια πλέον να καθοδηγήσουμε όλες τις πλευρές της ζωής μας όχι μόνο στο να μην παραδινόμαστε στα ναρκωτικά ή στο εάν θα υποκύψουμε στο τρίτο κομμάτι μηλόπιτας. Προσδίδει μια νέα διάσταση στα πράγματα. Προσεγγίζοντας τις καθημερινές αποφάσεις και επιλογές μας με αυτή την ερώτηση μετατοπίζουμε την προσοχή μας από αυτό που αρνιόμαστε σε αυτό που επιθυμούμε - την απόλυτη ευτυχία, ένα είδος ευτυχίας που όπως προσδιορίστηκε από τον Δαλάι Λάμα είναι σταθερή και διαρκής. Μια κατάσταση ευτυχίας που διατηρείται ανεξάρτητα από τα σκαμπανεβάσματα της ζωής και από τις συνηθισμένες αλλαγές της διάθεσής μας, σαν το υλικό από το οποίο είναι φτιαγμένη η μήτρα της ύπαρξής μας. 54 

ΑΣΚΩΝΤΑΣ ΤΟ ΠΝΕΥΜΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΤΥΧΙΑ

• "Θα θεωρούσα υγιές ένα άτομο που έχει συμπόνια, είναι θερμό και καλόκαρδο"
• Η εσωτερική μεταμόρφωση ξεκινά με τη μάθηση ( με την είσοδο νέων πληροφοριών) και επιβάλλει τη μέθοδο της σταδιακής αντικατάστασης της «αρνητικής εξαρτημένης μάθησης»      ( που ανταποκρίνεται στις παρούσες χαρακτηριστικές  δομές ενεργοποίησης των νευρικών κυττάρων μας) με τη «θετική εξαρτημένη μάθηση» ( που σχηματίζει νέα  νευρικά κυκλώματα). Επομένως, η ιδέα της εκπαίδευσης του πνεύματος  με σκοπό την ευτυχία γίνεται μια πολύ πραγματοποιήσιμη δυνατότητα. 64
• "Υπάρχει η αντίληψη ότι ένα πειθαρχημένο πνεύμα οδηγεί στην ευτυχία και ένα απειθάρχητο πνεύμα οδηγεί στη δυστυχία και συγκεκριμένα λέγεται ότι το να επιτύχει κάποιος να επιβάλει την πειθαρχία στο πνεύμα του, αυτό είναι η ουσία της διδασκαλίας του Βούδα. Όταν μιλά για πειθαρχία, αναφέρομαι στην αυτοπειθαρχία." 
• Παραδοσιακά είχε θωρηθεί ότι είναι ευθύνη της θρησκείας να ορίζει ποιες συμπεριφορές είναι ωφέλιμες και ποιες όχι. Όμως στη σημερινή κοινωνία η θρησκεία έχει χάσει την αίγλη και την επιρροή της μέχρι ενός σημείου. Παράλληλα, καμιά εναλλακτική λύση, όπως μια εγκόσμια ηθική, δεν έχει εμφανιστεί για να την αντικαταστήσει. "67
• Είναι ανάγκη να αναπτύξουμε την ικανότητα να  κρίνουμε τις μακροπρόθεσμες και βραχυπρόθεσμες συνέπειες της συμπεριφοράς μας και να τις ζυγίζουμε."69

Η ΕΠΑΝΑΚΤΗΣΗ ΤΗΣ ΕΜΦΥΤΗΣ ΕΥΤΥΧΙΑΣ

•  "Παρόλο που η επιθετικότητα μπορεί να εκδηλωθεί πιστεύω πως τόσο η ίδια όσο και οι συγκρούσεις που προκύπτουν από αυτήν δεν είναι αναγκαστικά μέρη της ανθρώπινης φύσης αλλά περισσότερο αποτέλεσμα της ανθρώπινης νόησης- της ανισόρροπης ανθρώπινης νόησης, της καταχρηστικής άσκησης της νοημοσύνης μας και της λειτουργίας της φαντασίας... Πιστεύω πως η υποκείμενη ή πρωταρχική μας φύση είναι αυτή της ευγένειας. Και η νοημοσύνη είναι μια μεταγενέστερη εξέλιξη"74
• Στη δήλωση της Σεβίλλης περί Βίας που έγιννε το 1986 η οποία καταρτίστηκε και υπογράφηκε από είκοσι κορυφαίους επιστήμονες από όλο τον κόσμο, αναγνώριζαν φυσικά ότι η επιθετική συμπεριφορά πράγματι υπάρχει, αλλά δήλωσαν κατηγορηματικά ότι είναι επιστημονικά λανθασμένο να λέμε ότι έχουμε μια κληρονομημένη τάση να πολεμάμε ή να συμπεριφερόμαστε βίαια. Αυτή η συμπεριφορά δεν είναι γενετικά προγραμματισμένη στην ανθρώπινη φύση.77
  
•  Θα μπορούσε κανείς να διακρίνει εδώ μια αντιστοιχία με την εξέλιξη της γλώσσας, η οποία – όπως και η ικανότητα για συμπόνια και αλτρουισμό- είναι ένα από τα θαυμάσια χαρακτηριστικά γνωρίσματα του ανθρώπινου είδους. Συγκεκριμένες περιοχές του εγκεφάλου είναι ειδικά αφιερωμένες στη γλωσσική ικανότητα. Αν έχουμε εκτεθεί στις κατάλληλες περιβαλλοντικές συνθήκες, όπως είναι π.χ. μια κοινωνία με γλωσσικό πλούτο, τότε αυτές οι συνεσταλμένες περιοχές του εγκεφάλου αρχίζουν να αναπτύσσονται και να ωριμάζουν και η γλωσσική μας ικανότητα μεγαλώνει. Κατά τον ίδιο τρόπο, όλοι οι άνθρωποι μπορεί να είναι προικισμένοι με το «σπόρο της συμπόνιας». Όταν εκτεθούμε στις κατάλληλες συνθήκες – στο σπίτι, στην κοινωνία γενικότερα και αργότερα ίσως μέσα από τις δικές μας εστιασμένες προσπάθειες- αυτός ο «σπόρος» θα βγάλει καρπούς. 79

• Καθώς όλο και περισσότεροι ερευνητές αγωνίζονται να ανακαλύψουν την αντικειμενική φύση των ανθρώπινων όντων, η αντίληψη ότι το βρέφος είναι ένα μικρό σώρευμα εγωισμού, μια μηχανή φαγητού και ύπνου, υποχωρεί μπροστά στο όραμα ενός όντος που έρχεται στον κόσμο με έναν έμφυτο μηχανισμό να ευχαριστεί τους άλλους και που ζητάει μόνο τις κατάλληλες συνθήκες  του περιβάλλοντος που θα επιτρέψουν στον υποκείμενο και φυσιολογικό "σπόρο της συμπόνιας" να βλαστήσει και να μεγαλώσει. Από τη στιγμή που θα συμπεράνουμε ότι η βασική φύση της ανθρωπότητας είναι περισσότερο συμπονετική παρά επιθετική, η σχέση μας με το γύρω κόσμο αλλάζει αμέσως. Όταν βλέπουμε τους άλλους ως βασικά συμπονετικούς αντί για εχθρικούς και εγωιστές, αυτό μας βοηθάει να χαλαρώσουμε, να εμπιστευτούμε , να ζήσουμε με άνεση. Μας κάνει πιο ευτυχισμένους. 81

• «Αν μπορείτε υπηρετείτε τους άλλους ανθρώπους, τα άλλα ανθρώπινα όντα. Αν όχι, τουλάχιστον αποφύγετε να τα πληγώσετε. Νομίζω πως αυτή είναι ολόκληρη η βάση της φιλοσοφίας μου.» 83

ΕΝΑ ΝΕΟ ΠΡΟΤΥΠΟ ΟΙΚΕΙΟΤΗΤΑΣ

• Μου ήρθε στο νου ότι ουσιαστικά όλες οι πλευρές της ζωής μου υπάρχουν ως αποτέλεσμα των προσπαθειών των άλλων. Η πολύτιμη αυτοπεποίθησή μου ήταν μια απόλυτη ψευδαίσθηση, μια φαντασίωση. Καθώς άρχισα να το συνειδητοποιώ αυτό ένιωσα πλημμυρισμένος από ένα βαθύ αίσθημα σύνδεσης και αλληλεξάρτησης ανάμεσα σε όλα τα όντα. Ένιωσα να συγκινούμαι. 95
• Κατά το διάστημα των τελευταίων ετών έχουν γίνει τουλάχιστον έξι ογκώδεις έρευνες από διαφορετικούς ερευνητές που εξέτασαν τη σχέση οικειότητας και υγείας. Έχοντας πάρει συνεντεύξεις από χιλιάδες άτομα, όλοι αυτοί οι διαφορετικοί μεταξύ τους ερευνητές φαίνεται ότι έβγαλαν τα ίδια συμμπεράσματα: οι στενές σχέσεις όντως προάγουν την υγεία. Η οικειότητα είναι εξίσου σημαντική και στη διατήρηση μιας καλής συναισθηματικής υγείας. Ο ψυχαναλυτής και κοινωνιολόγος φιλόσοφος Έριχ Φρόμ διακήρυξε ότι η πιο βασική φοβία της ανθρωπότητας είναι η απειλή του να αποχωριστεί κανείς τα άλλα ανθρώπινα όντα. Πίστευε ότι η εμπειρία του χωρισμού που εγγράφεται για πρώτη φορά στην νηπιακή ηλικία είναι η πηγή όλου του άγχους στην ανθρώπινη ζωή. 100
• Υπάρχει μια πολύ διαδεδομένη αντίληψη στον πολιτισμό μας, ότι η πραγματική οικειότητα επιτυγχάνεται καλύτερα μέσα στα πλαίσια μιας παθιασμένης ρομαντικής σχέσης- αυτός ο Ξεχωριστός  Κάποιος, που βάζουμε σε περίοπτη θέση σε σχέση με τους άλλους. Αυτή μπορεί να είναι μια πολύ περιοριστική άποψη, που μας εμποδίζει να έλθουμε σε επαφή με άλλες δυνατές πηγές οικειότητας, αλλά και η αιτία μιας έντονης αγωνίας και δυστυχίας όταν ο Ξεχωριστός αυτός Κάποιος δεν είναι εκεί…Το πρότυπο του Δαλάι Λάμα σε σχέση με την οικειότητα στηρίζεται στην προθυμία μας να ανοιχτούμε σε πολλούς άλλους ανθρώπους, στην οικογένειά μας, τους φίλους μας, ακόμα και σε αγνώστους και να διαμορφώσουμε γνήσιους και στενούς δεσμούς βασισμένους στον κοινό ανθρωπισμό μας. 104

ΑΝΑΠΤΥΣΣΟΝΤΑΣ ΤΟ ΔΕΣΜΟ ΜΑΣ ΜΕ ΤΟΥΣ ΑΛΛΟΥΣ

•  "Οποτεδήποτε συναντώ ανθρώπους πάντα τους προσεγγίζω από την πλευρά των πιο βασικών πραγμάτων που έχουμε κοινά. Ο καθένας από εμάς έχει μια φυσική δομή - πνεύμα και συναισθήματα. Γεννιόμαστε όλοι με τον ίδιο τρόπο και όλοι μας πεθαίνουμε. Όλοι μας επιθυμούμε την ευτυχία και δεν θέλουμε να υποφέρουμε.  Βλέποντας τους άλλους από αυτή την πλευρά, παρά εστιάζοντας σε δευτερεύουσες διαφορές, όπως το γεγονός ότι είμαι Θιβετιανός ή διαφορετικού χρώματος, θρησκείας ή ππολιτιστικής παράδοσης, μου επιτρέπει να έχω την αίσθηση ότι συναντώ κάποιον όμοιο με μένα."112
• "Κατά πρώτο λόγο είναι χρήσιμο να καταλάβουμε και να εκτιμήσουμε το υπόβαθρο των ανθρώπων που συναναστρεφόμαστε. Επίσης το να έχουμε πιο ανοιχτό μυαλό και ειλικρίνεια είναι ποιότητες που θα μας φανούν χρήσιμες όσον αφορά τη σχέση μας με τους άλλους".113
• Φαίνεται ξεκάθαρα ότι το ειδύλλιο ως πηγή ευτυχίας αφήνει πολλά ερωτηματικά και ίσως ο Δαλάι Λάμα δεν ήταν μακριά από την πραγματικότητα όταν απέρριπτε την αντίληψη του ρομαντικού στοιχείου ως βασικού στηρίγματος μιας σχέσης και περιέγραφε το ειδύλλιο απλά σαν «μια φαντασία απλησίαστη», κάτι που δεν αξίζει να αγωνιζόμαστε γι αυτό. .. Η σεξουαλική έλξη ή ακόμα και το έντονο αίσθημα του να ερωτεύεσαι, μπορεί να παίζουν ρόλο στη διαμόρφωση ενός αρχικού δεσμού μεταξύ δυο ανθρώπων,  να τους φέρουν κοντά, αλλά σαν μια καλή γερή κόλλα αυτός ο αρχικός συνδετικός παράγοντας πρέπει να αναμιχθεί και με άλλα συστατικά πριν παγιωθεί σε ένα μόνιμο δεσμό. Για την αναγνώριση αυτών των άλλων συστατικών στρεφόμαστε για άλλη μια φορά στην προσέγγιση του Δαλάι Λάμα, όσον αφορά στην οικοδόμηση μιας ανθεκτικής σχέσης και καλούμαστε να βασίσουμε σαν ανθρώπινα πλάσματα τη σχέση μας στις ποιότητες της στοργής, της συμπόνιας και του αμοιβαίου σεβασμού. 134-5

Η ΑΞΙΑ ΚΑΙ ΤΑ ΟΦΕΛΗ ΤΗΣ ΣΥΜΠΟΝΙΑΣ

• "Ο ένας τύπος συμπόνιας  έχει μια χροιά προσκόλλησης – το αίσθημα του να ελέγχεις κάποιον ή να αγαπάς κάποιον, έτσι ώστε να σου ανταποδώσει και αυτός την αγάπη του. Αυτή η κοινή μορφή αγάπης ή συμπόνιας είναι πολύ μεροληπτική και προκατειλημμένη... αν συμβεί μια ελάχιστη αλλαγή στην υπάρχουσα συνθήκη, μια διαφωνία ίσως ή αν ο φίλος σου κάνει κάτι που θα σε εξαγριώσει, τότε ξαφνικά η πνευματική οπτική σου αλλάζει, και αυτή η αντίληψη του «φίλου» δεν υπάρχει πλέον… Σε αντίθεση, η γνήσια συμπόνια είναι βασισμένη στη λογική ότι όλα τα ανθρώπινα όντα έχουν μια έμφυτη επιθυμία να είναι ευτυχισμένα και παράλληλα θέλουν να απαλλαγούν από τη δυστυχία, έτσι όπως επιθυμώ και εγώ ο ίδιος… Με βάση την αναγνώριση αυτής της ισότητας και ομοιότητας, αναπτύσσουμε ένα  αίσθημα στενής σχέσης και εγγύτητας με όλους τους άλλους."138-9
• "Αν οι άνθρωποι έχουν συμπόνια, διαθέτουν κάτι πάνω στο οποίο μπορούν να βασιστούν, ακόμα κι αν έχουν οικονομικά προβλήματα και η περιουσία τους μειωθεί, γιατί έχουν ακόμα κάτι που μπορούν να μοιραστούν με τα άλλα ανθρώπινα όντα. Η παγκόσμια οικονομία είναι πάντα τόσο επισφαλής και υφιστάμεθα τόσες πολλές απώλειες στη ζωή μας, ενώ μια συμπονετική συμπεριφορά είναι ένα αγαθό που μπορούμε πάντα να το έχουμε ακέραιο μαζί μας."146
• Τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει πολλές μελέτες που υποστηρίζουν ότι η ανάπτυξη της συμπόνιας και του αλτρουισμού επιδρούν θετικά στη σωματική και συναισθηματική μας υγεία... Οι μελέτες έχουν δείξει ότι η προθυμία να βοηθήσουμε τους άλλους μπορεί να προκαλέσει σε εμάς τους ίδιους ένα αίσθημα ευτυχίας, μια πνευματική ηρεμία, καθώς και να περιορίσει την κατάθλιψη.151

ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΟΝΤΑΣ ΤΗ ΔΥΣΤΥΧΙΑ

• " Η στάση που έχουμε απέναντι στη δυστυχία είναι ύψιστης σημασίας, γιατί μπορεί να επηρεάσει τον τρόπο που θα την αντιμετωπίσουμε όταν εμφανιστεί. Η συνηθισμένη στάση μας χαρακτηρίζεται από υπερβολική αποστροφή και έλλειψη αντοχής απέναντι στον ίδιο τον πόνο  μας και τη δυστυχία. Παρόλα αυτά αν μπορούμε να αλλάξουμε τη στάση μας απέναντι στη δυστυχία και να υιοθετήσουμε μια άλλη στάση που θα μας επιτρέπει να φτάσουμε σε ένα μεγαλύτερο βαθμό αντοχής, τότε αυτό μπορεί βνα παίξει μεγάλο ρόλο στην εξουδετέρωση συναισθημάτων πνευματικής απόγνωσης, απογοήτευσης και δυσαρέσκειας".167 
• "Αν η βασική θεώρησή μας αποδέχεται τη δυστυχία σαν ένα φυσικό μέρος της ζωής, αυτό αναμφίβολα θα μας κάνει πιο ανθεκτικούς απέναντι στις αντιξοότητες. "169
• "Σύμφωνα με τη Βουδιστική θεωρία, οι ουσιαστικές αιτίες της δυστυχίας είναι η άγνοια, η επιθυμία και το μίσος. Αυτά ονομάζονται « τα τρία δηλητήρια του πνεύματος»… Η άγνοια δεν αναφέρεται σε μια έλλειψη πληροφοριών όπως χρησιμοποιείται με την καθημερινή έννοια, αλλά περισσότερο αναφέρεται σε μια πρωταρχικά λανθασμένη αντίληψη του εαυτού μας και όλων των φαινομένων."170
• Ενώ η Δυτική κοινωνία απέκτησε το προνόμιο να περιορίζει τη δυστυχία που προκαλείται από τις δυσμενείς συνθήκες διαβίωσης, φαίνεται ότι έχασε τη δυνατότητα να αντιμετωπίζει τη δυστυχία που παραμένει…. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, ένα ασήμαντο σχετικά τραύμα μπορεί να έχει πάνω μας τεράστιο ψυχολογικό αντίκτυπο από τη στιγμή που θα χάσουμε την πίστη μας στις βασικές μας αρχές σχετικά με το πόσο καλός και δίκαιος είναι αυτός ο κόσμος… Καθώς η δυστυχία γίνεται λιγότερο ορατή, δεν την αντιλαμβανόμαστε πλέον σαν ένα μέρος της πρωταρχικής φύσης των ανθρώπινων όντων, αλλά περισσότερο σαν μια ανωμαλία, σαν ένα σημάδι ότι έγινε κάποιο τρομερό λάθος, μια ένδειξη «αποτυχίας» κάποιου συστήματος, μια καταπάτηση του εγγυημένου δικαιώματός μας για ευτυχία! Αυτός  ο τρόπος σκέψης κρύβει πολλούς κινδύνους. Αν βλέπουμε τη δυστυχία σαν κάτι αφύσικο, κάτι που δεν θα έπρεπε να μας συμβαίνει, τότε δεν είναι καθόλου παράξενο να ψάχνουμε να βρούμε κάποιον ο οποίος ευθύνεται για τη δυστυχία μας… Ο θύτης μπορεί να είναι το κράτος, το εκπαιδευτικό σύστημα, οι καταπιεστικοί γονείς, μια δυσλειτουργική οικογένεια, το άλλο φύλο ή ο άστοργος σύντροφός μας. Ή μπορούμε να στρέψουμε την ευθύνη μέσα μας: κάτι δεν πάει καλά με εμένα, μάλλον έχω προσβληθεί από κάποια αρρώστια ή ίσως να έχω ελαττωματικά γονίδια. Ο κίνδυνος όμως που προκύπτει από τη συνεχιζόμενη απόδοση της ευθύνης και τη διατήρηση της θέσης του θύματος είναι η διαιώνιση της δυστυχίας μας-  μέσα από τα επίμονα συναισθήματα θυμού, απογοήτευσης και αποστροφής. 174-5

Η ΑΥΤΟΠΑΡΑΓΟΜΕΝΗ ΔΥΣΤΥΧΙΑ

• "Παρόλο που μπορεί να μην είμαστε πάντα σε θέση να αποφεύγουμε τις δύσκολες καταστάσεις, μπορούμε να καθορίσουμε το βαθμό στον οποίο υποφέρουμε με τον τρόπο που αντιδρούμε σε αυτές. Όμως συχνά επιβαρύνουμε τον πόνο και τη δυστυχία μας με το να είμαστε πάρα πολύ ευαίσθητοι, να αντιδρούμε υπερβολικά σε μικρότερης σημασίας πράγματα και μερικές φορές με το να παίρνουμε τα πράγματα πολύ προσωπικά! "180
• "Δεν θα πρέπει να παραμείνει κανείς παθητικός και να αποφύγει μια προσωπική πρωτοβουλία ισχυριζόμενος ότι το καθετί είναι αποτέλεσμα του Κάρμα, γιατί αν κάποιος καταλάβει την έννοια του Κάρμα, τότε θα ξέρει ότι Κάρμα σημαίνει «δράση»…Το τι θα προκύψει στο μέλλον, κατά μέγιστο μέρος εξαρτάται από το τι κάνουμε εμείς τώρα, στο παρόν. Θα προσδιοριστεί από το είδος των πρωτοβουλιών που παίρνουμε τώρα." 183
• Είτε είμαστε τυχεροί είτε όχι ακόμη και η ειλικρινής προσπάθεια να ψάξουμε για τη δική μας σσυμβολή σε ένα πρόβλημα, μας επιτρέπει μια συγκεκριμένη μετατόπιση της εστίασής μας. Αυτό μας βοηθά να σπάσουμε τα στενά πρότυπα σκέψης που οδηγούν στο καταστρεπτικό αίσθημα της αδικίας, που είναι και η πηγή τόσης δυσαρέσκειας μέσα σε μας τους ίδιους και μέσα στον κόσμο. 188
• Η αρνητική πλευρά της είναι ότι αντιστεκόμαστε σστην αλλαγή σχεδόν σε κάθε πεδίο της ζωής. Η αρχή της απαλλαγής από τον πόνο είναι να διερευνήσουμε μια από τις κύριες αιτίες του: την αντίστασή μας στην αλλαγή. 191
•  Και καθώς είναι στη φύση των φαινομένων να αλλάζουν, αυτό μας δείχνει ότι όλα τα πράγματα στερούνται της ικανότητας να διαρκέσουν, στερούνται της ικανότητας να παραμένουν τα ίδια… Μ ‘ αυτόν τον τρόπο όλα τα πράγματα βρίσκονται κάτω από τη δύναμη ή την επιρροή άλλων παραγόντων. Έτσι, σε κάθε δεδομένη στιγμή, ανεξάρτητα από το πόσο ευχάριστες ή απολαυστικές είναι οι εμπειρίες σας, δεν πρόκειται να διαρκέσουν. Εξαιτίας αυτού προκαλείται ένα είδος δυστυχίας που είναι γνωστή στο βουδισμό ως « ο πόνος της αλλαγής». 192
• Πολύ συχνά για παράδειγμα προκαλούμε οι ίδιοι τη δυστυχία μας με το να αρνούμεθα να εγκαταλείψουμε το παρελθόν. Αν προσδιορίσουμε την εικόνα που έχουμε για τον εαυτό μας με τα δεδομένα που είχε το παρουσιαστικό μας παλιότερα ή με τα δεδομένα αυτών που μπορούσαμε παλιά να κάνουμε και που δεν μπορούμε πια να κάνουμε τώρα, μπορούμε να στοιχηματίσουμε με βεβαιότητα ότι με αυτές τις αντιλήψεις δεν πρόκειται να γινόμαστε πιο ευτυχισμένοι καθώς θα μεγαλώνουμε. 193
• Πριν ανακηρύξουμε μια σχέση νεκρή, ένα από τα πιο ωφέλιμα πράγματα που μπορούμε να κάνουμε όταν επισημάνουμε μια αλλαγή είναι να πάρουμε μια απόσταση να αξιολογήσουμε την κατάσταση και να οπλιστούμε με όση γνώση μπορούμε γύρω από τα φυσιολογικά μοτίβα των αλλαγών σε μια σχέση.196

Η ΑΛΛΑΓΗ ΠΡΟΟΠΤΙΚΗΣ

• "Η ικανότητα να παρατηρεί κανείς τα γεγονότα από διαφορετικές οπτικές γωνίες μπορεί να είναι πάρα πολύ χρήσιμη... Για παράδειγμα, εγώ έχω χάσει τη χώρα μου. Από αυτή την οπτική είναι πολύ τραγικό και φυσικά συνέβησαν και άλλα χειρότερα πράγματα. Συνεχίζουν να γίνονται πάρα πολλές καταστροφές στη χώρα μας. Αυτό είναι ένα πολύ αρνητικό γεγονός. Αν δω όμως το ίδιο συμβάν από μια άλλη γωνία, συνειδητοποιώ ότι ως πρόσφυγας έχω και μια άλλη προοπτική. Ως πρόσφυγας δεν δεσμεύομαι από τυπικότητες, τελετουργίες και πρωτόκολλα... Επίσης όταν είναι κανείς πρόσφυγας του δημιουργούνται ένα σωρό καινούργιες ευκαιρίες για να συναντήσει πολλούς ανθρώπους. Πρόσωπα από διαφορετικές θρησκευτικές παραδόσεις με διαφορετικούς τρόπους ζωής, που ίσως να μην είχα γνωρίσει αν είχα παραμείνει στη χώρα μου." 202
• " Συμβαίνει συχνά όταν ανακύπτουν προβλήματα να περιορίζεται σημαντικά η θέασή μας. Όλη μας η προσοχή επικεντρώνεται στη στενοχώρια μας για το πρόβλημα και ίσως έχουμε την αίσθηση ότι είμαστε οι μόνοι που αντιμετωπίζουμε τέτοιες δυσκολίες. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε ένα είδος αυτοαπορρόφησης που κάνει το πρόβλημα να φαίνεται πολύ μεγάλο. .. Το βέβαιο είναι ότι θα μπορέσεις να  αντιμετωπίσεις  τη δυσκολία μόνο μέσα από μια διαδικασία άσκησης και εξοικείωσης με νέες οπτικές γωνίες." 203
• "Δεν υπάρχει μεγαλύτερη ενδυνάμωση από εκείνη της υπομονής, ακριβώς όπως δεν υπάρχει χειρότερο βάσανο από το μίσος. Γι αυτό το λόγο θα πρέπει να εντείνει κανείς τις προσπάθειές του όσο μπορεί, ώστε να μην τρέφει μίσος απέναντι στον εχθρό του, αλλά μάλλον να χρησιμοποιήσει την κάθε δυσκολία ως μια ευκαιρία για να αναπτύξει την άσκησή του στην υπομονή και την ανεκτικότητα. Στην πραγματικότητα, ο εχθρός είναι μια αναγκαία προϋπόθεση για την άσκηση της υπομονής. Χωρίς την ενέργεια ενός εχθρού δεν υπάρχει δυνατότητα να αναδυθεί η υπομονή ή η ανεκτικότητα."208
• Ο καθένας από μας μπορεί να αναπτύξει αυτή την ευλυγισία του νου. Είναι αποτέλεσμα και οφείλεται εν μέρει τουλάχιστον στις δικές μας προσπάθειες να διευρύνουμε την οπτική μας γωνία και συνειδητά να δοκιμάσουμε νέες προοπτικές. Το τελικό αποτέλεσμα είναι μια ταυτόχρονη συνειδητοποίηση τόσο της μεγάλης εικόνας όσο και των ατομικών μας συνθηκών. Αυτή η διττή προοπτική, μια ταυτόχρονη δηλαδή θέαση του «Μεγάλου κόσμου» και του δικού μας «Μικρού κόσμου» μπορεί να λειτουργήσει σαν ένα είδος ξεδιαλέγματος και να μας βοηθήσει να διαχωρίσουμε αυτό που είναι σημαντικό στη ζωή από αυτό που δεν είναι. 218
• " Όλος ο κόσμος θα έπρεπε να αποστρατιωτικοποιηθεί. Σε ένα επίπεδο θα πρέπει να εργαζόμαστε προς την ανάπτυξη της εσωτερικής μας ειρήνης, και την ίδια στιγμή είναι πολύ σημαντικό να εργαστούμε προς έναν εξωτερικό αφοπλισμό καθώς και προς την ειρήνη, συνεισφέροντας έστω και λίγο, με οποιοδήποτε τρόπο μπορούμε. Αυτή είναι η ευθύνη μας." 221
• Στο σημερινό κόσμο η προσπάθεια να αναπτύξουμε έναν ευέλικτο τρόπο σκέψης δεν είναι απλά μια άσκηση αυτάρεσκης ικανοποίησης για αργόσχολους διανοούμενους, μπορεί να είναι θέμα επιβίωσης. Ακόμη και στην εξελικτική κλίμακα, τα είδη που έχουν επιβιώσει και ευδοκιμήσει είναι τα πιο ευέλικτα και τα πιο προσαρμόσιμα στις περιβαλλοντικές αλλαγές. Η ζωή σήμερα χαρακτηρίζεται από ξαφνικές αναπάντεχες και μερικές φορές βίαιες αλλαγές. Ένας ευέλικτος νους μπορεί να μας βοηθήσει να συμφιλιωθούμε με τις εξωτερικές αλλαγές που συμβαίνουν συνεχώς ολόγυρά μας. Μπορεί επίσης να μς βοηθήσει να αφομοιώσουμε όλες μας τις εσωτερικές συγκρούσεις, αντιφάσεις και αμφισημίες. Αν δεν  αναπτύξουμε έναν ευέλικτο νου, η θέασή μας καταντά εύθραυστη και η σχέση μας με τον κόσμο αρχίζει να προσδιορίζεται από το φόβο. 221

ΒΡΙΣΚΟΝΤΑΣ ΝΟΗΜΑ ΣΤΟΝ ΠΟΝΟ ΚΑΙ ΤΗ ΔΥΣΤΥΧΙΑ

• Σε καιρούς ανακούφισης, σε περιόδους πριν ή μετά από άσχημες εμπειρίες δυστυχίας, μπορούμε να στοχαζόμαστε πάνω στη δυστυχία, προσπαθώντας να κατανοήσουμε το νόημά της. Και ο χρόνος και η προσπάθεια που καταβάλλουμε αναζητώντας το νόημα της δυστυχίας θα μας ανταμείψουν πλουσιοπάροχα όταν αρχίσει να μας χτυπάει το κακό. 230
• "Στη βουδιστική άσκηση μπορείς να χρησιμοποιήσεις την προσωπική σου δυστυχία με έναν παραδοσιακό τρόπο για να αυξήσεις τη συμπόνια σου, να τη χρησιμοποιήσεις σαν ευκαιρία για να κάνεις Tong Len, όπου ο ασκούμενος οραματίζεται νοερά ότι παίρνει από κάποιον τον πόνο και τη δυστυχία του και παράλληλα του δίνει όλα τα αποθέματά του, την καλή του υγεία, την τύχη του κλπ."234
• "Νομίζω ότι υπάρχει μια όψη στη βίωση της δυστυχίας που είναι ζωτικής σημασίας. σε βοηθάει να αναπτύξεις την ικανότητά σου για συμπάθεια, την ικανότητα που σου επιτρέπει να συνδεθείς άμεσα με τα συναισθήματα και τη δυστυχία των άλλων." 236
• Στο βιβλίο του ο dr Brand αναφέρει μία προς μια τις ιστορίες όπου το να ζει κανείς χωρίς την αίσθηση του πόνου είχε καταστρεπτικές επιπτώσεις- αλλεπάλληλοι τραυματισμοί, περιπτώσεις όπου αρουραίοι ροκάνιζαν δάχτυλα ενώ ο ασθενής κοιμόταν γαλήνιος κλπ... Ακριβώς το δυσάρεστο του πόνου αυτό το σύμπτωμα ακριβώς που απεχθανόμαστε είναι εκείνο που τον κάνει τόσο αποτελεσματικό στο να μας προστατεύει και να μας προειδοποιεί για κινδύνους και τραύματα... Επίσης αποτυπώνει την αντίστοιχη εμπειρία στη μνήμη μας, η οποία ενεργεί για να μας προστατέψει στο μέλλον. 238
•  Μετατρέπουμε τον πόνο σε δυστυχία ακριβώς μέσα στο πνεύμα μας. Για να περιορίσουμε τη δυστυχία του πόνου, χρειάζεται να κάνουμε μια κρίσιμη διάκριση ανάμεσα στον πόνο του πόνου και στον πόνο που δημιουργούμε με τις σκέψεις μας γύρω από τον πόνο. Φόβος, θυμός, ενοχή, μοναξιά και η αίσθηση ότι είμαστε αβοήθητοι, όλα αυτά είναι νοητικές και συγκινησιακές αντιδράσεις που μπορούν να εντατικοποιήσουν τον πόνο. 240

ΕΠΙΦΕΡΟΝΤΑΣ ΑΛΛΑΓΕΣ

• Κάνοντας επίπονη προσπάθεια να ξεπεράσουμε μια εξωτερική συμπεριφορά, όχι μόνο μας βοηθάει να απαλλαγούμε από κακές συνήθειες, αλλά επίσης μπορεί να αλλάξει τις βαθύτερες πεποιθήσεις και τα ανάλογα συναισθήματά μας. Αρκετά πειράματα έχουν δείξει ότι όχι μόνο οι πεποιθήσεις μας και τα ψυχολογικά μας χαρακτηριστικά καθορίζουν όντως τη συμπεριφορά μας, αλλά ότι και η συμπεριφορά μας μπορεί επίσης να αλλάξει τις πεποιθήσεις μας. Οι ερευνητές έχουν δείξει ότι ακόμη και μια συνοφρύωση ή ένα χαμόγελο που προκλήθηκαν τεχνητά, τείνουν να προκαλέσουν τα αντίστοιχα συναισθήματα του θυμού ή της ευτυχίας. 263
• "Η πρώτη αρχή είναι ότι όλες οι «απατηλές» καταστάσεις του νου, όλες οι επιβλαβείς συγκινήσεις και σκέψεις αποτελούν κατ’ ουσία διαστρεβλώσεις, με την έννοια ότι έχουν τις ρίζες τους στη λαθεμένη καταγραφή της αληθινής πραγματικότητας. Άσχετα από το πόσο ισχυρά είναι, αυτά τα αρνητικά συναισθήματα δεν έχουν στο βάθος πραγματικό θεμέλιο, βασίζονται στην άγνοια." 270
• "Η δεύτερη αρχή μας είναι ότι οι θετικές καταστάσεις του πνεύματός μας μπορούν να δράσουν ως αντίδοτα στις αρνητικές μας τάσεις και στις απατηλές καταστάσεις του πνεύματός μας. Αυτές οι επιβλαβείς συγκινήσεις, όπως η προσκόλληση και το μίσος, σε τελική ανάλυση έχουν τις ρίζες τους στην άγνοια- την πλάνη για την αληθινή φύση της πραγματικότητας. Για να υπερβεί κάποιος εντελώς όλες αυτές τις αρνητικές τάσεις, πρέπει να χρησιμοποιήσει το αντίδοτο εναντίον της άγνοιας που είναι ο «παράγοντας Σοφία», που προϋποθέτει την ανάπτυξη της διαίσθησης , τη διείσδυση στην αληθινή φύση της πραγματικότητας. "272-3
• "Η Τρίτη αρχή είναι ότι η ουσιαστική φύση του πνεύματος είναι  καθαρή. Στηρίζεται στην πεποίθηση ότι η υποκείμενη βασική λεπτοφυής συνειδητότητα είναι ακηλίδωτη από τα αρνητικά συναισθήματα...  Πάνω λοιπόν σε αυτές τις τρεις αρχές στηρίζεται ο βουδισμός και δέχεται ότι οι νοητικές και συγκινησιακές βλαβερές επιδράσεις μπορούν τελικά να εξαλειφθούν μέσα από την ενσυνείδητη καλλιέργεια δυνάμεων-αντιδότων όπως η αγάπη, η συμπόνια, η ανοχή και η συγχώρεση και μέσα από διάφορες ασκήσεις όπως είναι ο διαλογισμός ."274
•  Κι όταν αυτό το γεγονός συνδυάζεται με πρόσφατα επιστημονικά πειστήρια ότι μπορούμε να αλλάξουμε τη δομή και τη λειτουργία του εγκεφάλου με την καλλιέργεια νέων σκέψεων, τότε η ιδέα ότι μπορούμε να προσεγγίσουμε την ευτυχία μέσα από την εκπαίδευση του νου φαίνεται να είναι μια πολύ ρεαλιστική δυνατότητα. 279

ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΟΡΓΗ ΚΑΙ ΤΟ ΜΙΣΟΣ

• Έχουν πραγματικά συγκεντρωθεί τόσα πολλά πειστήρια γύρω από τις βλαβερές συνέπειες της εχθρότητας, που θεωρείται τώρα πλέον ο παράγοντας με τον υψηλότερο κίνδυνο στις καρδιακές παθήσεις, τουλάχιστον ίσος ή και μεγαλύτερος από τους κατά παράδοση αναγνωρισμένους παράγοντες κινδύνου, όπως είναι η υψηλή χοληστερόλη και η υψηλή αρτηριακή πίεση. 282
• "Γι αυτούς ακριβώς τους λόγους είναι που συγκρίνουν το μίσος με έναν εχθρό. Αυτός ο εσωτερικός εχθρός δεν έχει άλλη δουλειά παρά να μας προξενεί βλάβη. Είναι ο αληθινός εχθρός μας, ο έσχατος εχθρός μας. Δεν έχει άλλη λειτουργικότητα παρά μόνο εκείνη που απλά μας καταστρέφει τόσο άμεσα όσο και μακροπρόθεσμα. "286
• "Τα συναισθήματα της οργής και του μίσους αναδύονται από ένα νου ο οποίος έχει διαταραχθεί από το ανικανοποίητο και τη δυσαρέσκεια. Γι αυτό μπορείτε να προετοιμαστείτε από πολύ νωρίς, δουλεύοντας συνεχώς προς το χτίσιμο μιας εσωτερικής ικανοποίησης και καλλιεργώντας την καλοσύνη και τη συμπόνια… Ο μόνος παράγοντας που μπορεί να σας δώσει καταφύγιο ή προστασία από τις καταστρεπτικές συνέπειες της οργής και του μίσους είναι η άσκησή σας στην ανοχή και την υπομονή. "288-9
• Πολλές έρευνες των τελευταίων τεσσάρων δεκαετιών έχουν επίμονα δείξει ότι η λεκτική ή σωματική εκδήλωση της οργής μας δεν μπορεί τελικά να την εξαλείψει, αντίθετα κάνει τα πράγματα χειρότερα. Ο δρ Σίγκμαν πιστεύει ότι αυτό ακριβώς το είδος της επαναλαμβανόμενης εκδήλωσης της οργής και του θυμού πυροδοτεί τα εσωτερικά συστήματα ερεθισμού και τις βιοχημικές αντιδράσεις που κατ’ εξοχήν ευθύνονται για την πρόκληση βλαβών στις αρτηρίες μας. 290
• "Εφόσον η υπομονή ή η ανοχή προέρχονται από μια ικανότητα να παραμένει κανείς σταθερός και ατάραχος και να μην ανατρέπεται από τις αντίξοες καταστάσεις ή συνθήκες  που έχει να αντιμετωπίσει, τότε δεν θα πρέπει να βλέπει κανείς την ανοχή ή την υπομονή ως δείγματα αδυναμίας ή ως υποχώρηση, αλλά μάλλον ως δύναμη, που προέρχεται από μια βαθιά ικανότητα να παραμένει κανείς σταθερός. Το να αντιδράς σε μια κατάσταση δοκιμασίας με υπομονή και ανεκτικότητα παρά με αντίδραση οργής και μίσους, προϋποθέτει μια ενεργό αυτοσυγκράτηση η οποία προέρχεται από ένα δυνατό, πειθαρχημένο στον εαυτό του νου." 292
• "Νομίζω ότι η πραγματική ανοχή ή υπομονή έχει ένα συστατικό ή ένα στοιχείο αυτοπειθαρχίας και αυτοσυγκράτησης- έχει τη συνειδητοποίηση ότι θα μπορούσε κανείς να είχε ενεργήσει και αλλιώς, θα μπορούσε να είχε υιοθετήσει μια περισσότερο επιθετική στάση ίμως αποφάσισε να μην το κάνει. Από την άλλη μεριά εάν είναι αναγκασμένος κανείς να υιοθετήσει μια συγκεκριμένη παθητική  στάση που προέρχεται από ένα αίσθημα απελπισίας ή ανικανότητας- αυτό εγώ δεν θα το αποκαλούσα αυθεντική ταπεινοφροσύνη. Αυτό ίσως να είναι ένα είδος μαλθακότητας όμως δεν πρόκειται για αυθεντική ανοχή." 294 
• "Πάρτε για παράδειγμα τον τρόπο που αντιμετωπίζουμε την Κίνα. ΑΚόμη και αν υπάρχει αμυδρά το ενδεχόμενο να αναδυθεί κάποιο αίσθημα μίσους εμείς ηθελημένα ελέγχουμε τους εαυτούς μας και προσπαθούμε να το ελαττώσουμε, προσπαθούμε ενσυνείδητα να αναπτύξουμε ένα αίσθημα συμπόνιας προς τους Κινέζους. "295 
• "Το να ξεχνάμε και το να συγχωρούμε είναι δυο διαφορετικά πράγματα. Δεν υπάρχει τίποτε κακό στο να θυμόμαστε απλά τα αρνητικά συμβάντα. Αν έχετε ένα οξύ πνεύμα, τότε πάντα θα τα θυμάαστε". 295

ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΟΝΤΑΣ ΤΟ ΑΓΧΟΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΔΟΜΩΝΤΑΣ ΤΗΝ ΑΥΤΟΕΚΤΙΜΗΣΗ

• Μερικοί άνθρωποι φαίνεται να είναι νευρολογικά αρκετά ευάλωτοι όταν βιώνουν καταστάσεις στενοχώριας και άγχους. Οι επιστήμονες ανακάλυψαν πρόσφατα ένα γονίδιο το οποίο σχετίζεται με άτομα που είναι επιρρεπή στο άγχος και τον αρνητικό τρόπο σκέψης. Δεν είναι παρόλα αυτά όλες οι περιπτώσεις ανησυχίας γενετικές στην καταγωγή τους. Και εδώ δεν υπάρχει η παραμικρή αμφιβολία ότι η μάθηση και οι συνθήκες παίζουν το μεγαλύτερο ρόλο στην αιτιολογία τους. 301
• "Αν έχετε αρνητικά αισθήματα εξηαιτίας της δικής σας νοητικής κατάστασης ίσως να προβάλετε αυτά τα αισθήματα πάνω σε έναν άλλον που μετά παρουσιάζεται σαν να είναι αρνητικός και εχθρικός. Και το αποτέλεσμα είναι να αισθάνεστε εσείς φόβο. Αυτό το είδος του φόβου συνδέεται νομίζω με το μίσος και αναδύεται σαν ένα είδος νοητικής κατασκευής".303
• Εάν η κατάσταση ή το πρόβλημα είναι τέτοιας φύσεως που να επιδέχεται διόρθωση, τότε δεν υπάρχει λόγος να ανησυχώ γι αυτό. Εάν υπάρχει μια λύση ή μια διέξοδος από αυτή τη δυσκολία τότε δε χρειάζεται να ταράζεται κανείς. Η σωστή αντίδραση είναι να αναζητηθεί η λύση. Εϊναι πιο λογικό να ξοδέψετε ενέργεια εστιαζόμενοι στη λύση, παρά ανησυχώντας για το ίδιο το πρόβλημα.  Και αντίστροφα, αν δεν υπάρχει διέξοδος, καμία λύση, καμία δυνατότητα απόφασης, τότε επίσης δεν έχει νόημα να ανησυχεί κανείς, γιατί ούτως ή άλλως δεν μπορεί να γίνει τίποτα. 304
• «Έχω ανακαλύψει ότι το ειλικρινές κίνητρο δρα ως αντίδοτο στη μείωση του φόβου και του άγχους… Με ένα ειλικρινές κίνητρο, αυτό της συμπόνιας, ακόμη κι αν έχω κάνει λάθος ή έχω αποτύχει, δεν υπάρχει λόγος να μετανιώνω. Αν έχω αποτύχει αυτό συνέβη γιατί η κατάσταση ήταν πέρα και από τις καλύτερές μου προσπάθειες. 308
• Κρατώντας μια απόσταση και απλά έχοντας τη βεβαιότητα ότι δεν έχετε πρόθεση να κάνετε κακό, και ότι το κίνητρό σας είναι ειλικρινές, μπορεί να βοηθήσει να μειώσετε το άγχος μέσα στις κοινές καθημερινές καταστάσεις. 310
• Πολλοί θεωρητικοί βλέπουν τη φτωχή αυτοεικόνα και τη διογκωμένη αυτοεικόνα μας σαν τις δυο όψεις του ίδιου νομίσματος. Έτσι, εξηγούν εννοιολογικά τη διογκωμένη π.χ. εικόνα που σχηματίζουμε για τον εαυτό μας σα μια υποσυνείδητη άμυνα εναντίον των βαθύτερων ανασφαλειών και αρνητικών μας αισθημάτων. Ιδιαιτέρως οι ψυχοθεραπευτές με προσανατολισμό στην ψυχανάλυση, έχουν διατυπώσει περίπλοκες θεωρίες σχετικά με τη διατάραξη της εικόνας του εαυτού. Εξηγούν ότι η εικόνα του εαυτού σχηματίζεται καθώς το άτομο ενσωματώνει επανατροφοδοτήσεις από το περιβάλλον, αναπτύσσοντας τις δικές του αντιλήψεις για το ποιο είναι και ενσωματώνοντας συγκεκριμένα και υπονοούμενα  μηνύματα γύρω από τον εαυτό του που προέρχονται από τους γονείς του.313
• "Νομίζω ότι η ειλικρίνεια και η αυτοπεποίθηση είναι άρρηκτα δεμένες... Όσο πιο ειλικρινής είσαι, όσο πιο ανοιχτός είσαι, τόσο λιγότερο φόβο θα έχεις γιατί δεν θα υπάρχει το άγχος να εκτεθείς ή να αποκαλυφθείς στους άλλους. Γι αυτό πιστεύω ότι όσο περισσότερο ειλικρινής είσαι, τόσο περισσότερη αυτοπεποίθηση θα έχεις.."317
• Μπορούμε απευθείας να αναχαιτίσουμε τις σκέψεις αυτοπεριφρόνησης με το να υπενθυμίσουμε στον εαυτό μας ότι όσο κι αν αντιπαθούμε κάποια από τα χαρακτηριστικά μας, πίσω απ΄όλα αυτά επιθυμούμε για τον εαυτό μας να είναι ευτυχισμένος και αυτό είναι το βαθύ είδος της αγάπης... Πολλοί Θιβετιανοί το κάνουν αυτό σαν μια καθημερινή άσκηση διαλογισμού. Ίσως αυτή να είναι η αιτία που ο θιβετιανός πολιτισμός ποτέ δεν κυριεύτηκε από αυτομίσος.  324  

ΒΙΩΣΗ ΤΗΣ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ

• "Η ποικιλία των ανθρώπων απαιτεί και μια ποικιλία θρησκειών. Ο σκοπός της θρησκείας είναι να ευεργετήσει τους ανθρώπους και νομίζω ότι αν είχαμε μόνο μια θρησκεία μετά από ένα χρονβνικό διάστημα θα έπαυε να ευεργετεί πολλούς ανθρώπους... Ορισμένοι μπορεί να βρουν τον ιουδαϊσμό, τη χριστιανική παράδοση ή την ισλαμική παράδοση σαν την πιο αποτελεσματική θρησκεία για τους ίδιους. Γι αυτό το λόγο πρέπει να σεβόμαστε και να εκτιμούμε την αξία όλων των θρησκευτικών παραδόσεων του κόσμου."331
• "Νομίζω ότι η προσευχή είναι ως επι το πλείστον μια απλή καθημερινή υπενθύμιση των βαθύτερων αρχών και πεποιθήσεών μας. "334 
• "Αν αντιληφθείτε την πνευματική άσκηση με την αληθινή της έννοια, τότε μπορείτε να χρησιμοποιήσετε και τις 24 ώρες της ημέρας σας για την άσκησή σας. Η αληθινή πνευματικότητα είναι μια νοητική στάση που μπορεί να ασκήσει κανείς οποτεδήποτε."335
• "Αυτό μου θυμίζει έναν αρχιψάλτη Λάμα που συνάντησα στο Μοναστήρι Ναμγκιάλ. Είχε μείνει στις φυλακές των Κινέζων σαν πολιτικός κρατούμενος και σε στρατόπεδα εργασίας επί είκοσι χρόνια. Κάποτε τον ρώτησα ποια υπήρξε η πιο δύσκολη κατάσταση που αντιμετώπισε όταν ήταν στη φυλακή. Προς κατάπληξή μου μου απάντησε ότι αισθάνθηκε πως ο μεγαλύτερος κίνδυνος ήταν γι αυτόν να χάσει τη συμπόνια του για τους Κινέζους!" 338
•  "Όσον αφορά τη θρησκεία εάν πιστεύουμε σε κάποια αυτό είναι καλό. Αλλά ακόμη και χωρίς καμιά θρησκευτική πίστη πάλι μπορούμε να τα καταφέρουμε. Σε μερικές περιπτώσεις μάλιστα μπορούμε να τα καταφέρουμε καλύτερα. Αλλά αυτό είναι ένα ατομικό μας δικαίωμα. Αν θέλουμε να πιστεύουμε , πάει καλά! Αν δεν θέλουμε και πάλι είναι εντάξει. Αλλά τότε υπάρχει ένα άλλο επίπεδο πνευματικότητας. Εκείνο που εγώ ονομάζω βασική πνευματικότητα- οι βασικές ανθρώπινες ποιότητες της καλοσύνης, της ευγένειας, της συμπόνιας, της στοργής... Όσο εξακολουθούμε να είμαστε ανθρώπινα όντα,, όσο εξακολουθούμε να είμαστε μέλη της οικογένειας των ανθρώπων, όλοι μας χρειαζόμαστε αυτές τις βασικές πνευματικές αξίες. Χρίς αυτές η ανθρώπινη ύπαρξη παραμένει σκληρή, πολύ σκληρή."344
• Έχουμε την τάση να βλέπουμε τον κόσμο μέσα από τις αντιλήψεις μας, τις εικόνες και ούτω καθ εξής. Έτσι, όταν αποσύρετε το πνεύμα σας από τα εξωτερικά αντικείμενα, τότε είναι σχεδόν σαν να μην μπορείτε να το αναγνωρίσετε. Υπάρχει ένα είδος απουσίας, ένα είδος κενότητας. Και όμως, καθώς σιγά σιγά προοδεύετε και το συνηθίζετε, αρχίζετε να αντιλαμβάνεστε μια βαθύτερη διαύγεια, μια φωτεινότητα. Τότε είναι που αρχίζετε να εκτιμάτε και να συνειδητοποιείτε τη φυσική κατάσταση του πνεύματος."351