" ΕΠΙΚΤΗΤΟΥ ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟΝ"

 

Ο Επίκτητος, (50 μ.Χ. - 138 μ.Χ)

έζησε και δίδαξε τη φιλοσοφία χωρίς καθόλου να αφήσει γραπτά. 

Το “Επίκτητου εγχειρίδιον” το έγραψε ο μαθητής του Φλάβιος Αρριανός, που παρακολουθούσε τη διδασκαλία του όταν ο Επίκτητος ήταν εξόριστος στη Νικόπολη της Ηπείρου το 112 ή και 113 μΧ.

Τα παρακάτω αποσπάσματα είναι παρμένα από το περιοδικό ΕΠΟΧΕΣ (Μάιος 1963,αρ.τ.1) και το σχετικό άρθρο με επιμέλεια του Κ. Ι. Δεσποτόπουλου (Παράφραση Σ. Δέλτα)

ΚΕΦ. Α΄ Ευθύς λοιπόν που σου γεννηθεί κάποια δυσάρεστη εντύπωση, σκέψου και λέγε:  “Εντύπωση είσαι και ούτε καν αυτό που φαίνεσαι”. Έπειτα υπόβαλέ την σε εξέταση και δοκιμή με τους κανόνες που διαθέτεις. Πρώτα και κυρίως τον κανόνα του αν είναι από κείνα που εξουσιάζουμε ( “τα εφ’ ημίν”) ή από κείνα που δεν εξουσιάζουμε (“τα ουκ εφ’ ημίν”). Κι αν τύχει να είναι από κείνα που δεν εξουσιάζουμε έτοιμη να έχεις τη σκέψη ότι: “Αυτό δεν με αφορά”.

ΚΕΦ Β΄ Μην προσπαθείς λοιπόν να αποφεύγεις κανένα από εκείνα που δεν είναι στην εξουσία μας και κοίταξε να αποφεύγεις από εκείνα που εξουσιάζουμε, όσα είναι ενάντια στη φύση.

ΚΕΦ Γ΄ Για κάθε πράγμα που σου προξενεί ευχαρίστηση ή που σου είναι αναγκαίο ή που το αγαπάς, μη λησμονείς να εξακριβώνεις τι είδους είναι. Κι αυτό, αρχίζοντας από τα μικρότατα. Αν αγαπάς μια χύτρα, λέγε ότι “ χύτρα αγαπώ”. Έτσι δεν θα ταραχτείς αν σπάσει...

ΚΕΦ Δ΄ Όταν πρόκειται να καταπιαστείς ένα έργο, ενθύμιζε του εαυτού σου τι είδους έργο είναι… “Θέλω να λουστώ αλλά και την ελευθερία της κρίσεώς μου να διατηρήσω σύμφωνη με τη φύση”. Το ίδιο και για κάθε υπόθεση. Μ’ αυτό αν σου τύχει στα λουτρά κάτι δυσάρεστο, θα έχεις έτοιμη τη σκέψη ότι “Δεν ήθελα μόνο το λούσιμο, αλλά και την ελεύθερη κρίση μου να διατηρήσω σύμφωνη με τη φύση. Και δεν θα τη διατηρήσω, αν αγανακτώ με αυτά που γίνονται”.

ΚΕΦ. Ε΄ Δεν ταράζουν τους ανθρώπους τα πράματα, αλλά οι γνώμες που σχηματίζουν για τα πράματα. (“Ταράσσει τους ανθρώπους ου τα πράγματα, αλλά τα περί των πραγμάτων δόγματα”)…. Ο απαίδευτος άλλους κατηγορεί για τα δικά του τα ατυχήματα. Εκείνος που άρχισε να εκπαιδεύεται τον εαυτό του. Και ο πεπαιδευμένος ούτε τον εαυτό του.

ΚΕΦ ΣΤ΄ Τι λοιπόν ανήκει σε σένα; Ο τρόπος που θα μεταχειριστείς τις εντυπώσεις σου.

ΚΕΦ Ζ΄ Όπως σε ταξίδι, όταν το καράβι αράξει σε λιμάνι και βγεις για νερό, στο δρόμο σου περνώντας μαζεύεις και κανένα βολβό ή κανένα κοχλάδι, πρέπει όμως να έχεις το νού σου στο καράβι και να γυρνάς να το βλέπεις συχνά, μήπως σε καλέσει ο καπετάνιος και αν σε καλέσει όλα εκείνα να τα παρατήσεις … έτσι και στη ζωή, αν σου τύχει όχι βολβός και κοχλάδι, αλλά γυναίκα ή παιδί, τίποτα δεν σ’εμποδίζει να σε απασχολήσουν. Αν όμως ο καπιτάνιος φωνάξει, πράτα τα όλα εκείνα και χωρίς να κοιτάξεις πίσω τρέχα στο καράβι. Αν είσαι μάλιστα και γέρος μην ξεχαστείς ποτέ μακριά από το καράβι, μήπως λείψεις από το προσκλητήριο.

ΚΕΦ Η΄ Μη γυρεύεις τα πράματα να γίνουνται όπως τα θέλεις, αλλά θέλε τα πράματα όπως γίνουνται και θα ευτυχήσεις.

ΚΕΦ Θ΄ Η αρρώστια είναι εμπόδιο για το σώμα, όχι όμως για την ελεύθερη κρίση, αν αυτή δεν το θέλει. Αν κουτσαθείς, αυτό γίνεται εμπόδιο στο πόδι, όχι όμως στην ελευθερία της κρίσεως. Τούτο λέγε το για ό,τι σου συμβαίνει. Θα βρίσκεις πως είναι κάποιου άλλου εμπόδιο και όχι δικό σου.

ΚΕΦ Ι΄ Σε κάθε τι που συμβαίνει θυμήσου να γυρνάς στον εαυτό σου και να γυρεύεις ποια δύναμη έχεις μέσα σου για να το αντιμετωπίσεις όπως πρέπει. Αν δεις έναν ωραίο ή μιαν ωραία, θα εύρεις κατάλληλη την εγκράτεια. Αν πονείς, την καρτερία. Αν σε κακολογούν, την ανεκτικότητα. Κι όταν συνηθίσεις μ’ αυτό δεν θα σε παρασύρουν οι εντυπώσεις σου.

ΚΕΦ ΙΑ΄ Ποτέ για τίποτα μην πεις “Το έχασα”, αλλά “Το επέστρεψα εκεί όπου ανήκε”. Απέθανε το παιδί σου; Επιστράφηκε. Σου πήραν το κτήμα σου; επιστράφηκε. Αλλά αχρείος είναι αυτός που το πήρε. Και τι σε μέλλει με ποιο μέσον απαίτησε το δάνειό του ο δανειστής σου; όσο επιτρέπει να το κρατείς φρόντιζέ το σα ξένο πράμα. Όπως οι περαστικοί στο ξενοδοχείο.

ΚΕΦ ΙΒ΄ Άρχισε λοιπόν από τα μικρά. Χύνεται το λάδι; κλέβουν το κρασί; λέγε και συ : “Τόσο πουλιέται η απάθεια, τόσο η αταραξία. Χάρισμα τίποτα δεν παίρνεις”

ΚΕΦ ΙΣΤ΄ Όταν δεις κάποιον που κλαίει και λυπάται… μη φοβάσαι να τον λυπηθείς, αν είναι ανάγκη, και να στενάζεις μαζί του. Πρόσεχε μόνο μη στενάζεις και από μέσα σου.

ΚΕΦ ΙΖ΄ Μην ξεχνάς πως είσαι ηθοποιός σε δράμα που παίζεται όπως το θέλει ο συγγραφεύς. Κοντό αν θέλει κοντό, μακρύ αν το θέλει μακρύ… Δική σου δουλειά είναι το πρόσωπο που σου δόθηκε, να το παίξεις καλά. Η εκλογή του είναι σε άλλου εξουσία.

ΚΕΦ ΙΘ΄ Ανίκητος μπορείς να είσαι αν δεν πιάνεσαι ποτέ σε αγώνα όπου η νίκη δεν εξαρτάται από τη θέλησή σου… Συ ο ίδιος ούτε στρατηγός θα επιθυμήσεις να γίνεις, ούτε πρύτανις, ούτε ύπατος, αλλά άνθρωπος ελεύθερος. Σε τούτο ένας δρόμος οδηγεί, η περιφρόνηση για εκείνα που δεν εξουσιάζουμε ( “Μια δε οδός προς τούτο, καταφρόνησις των ουκ εφ’ ημίν” )

ΚΕΦ Κ΄ Να θυμάσαι ότι δεν προσβάλλει εκείνος που βρίζει ή κτυπά, αλλά η ιδέα ότι αυτά είναι προσβολή. Όταν λοιπόν σε θυμώνει κάποιος, ξεύρε ότι η γνώμη σου σε θύμωσε. Ώστε πρώτα πρώτα προσπάθησε να μη σε συνεπαίρνει αμέσως η εντύπωσή σου. Αν πάρεις μια φορά καιρό και αναβολή, θα κυριεύσεις τον εαυτό σου καλύτερα.

ΚΕΦ ΚΕ΄ Πόσο τα μαρούλια; Ας πούμε έναν οβολό. Αν λοιπόν κάποιος δώσει τον οβολό του και πάρει μαρούλια και συ που δεν έδωσες δεν πάρεις, μη νομίζεις πως έχεις λιγότερα από κείνον. Όπως έχει μαρούλια έτσι έχεις κι εσύ τον οβολό που δεν έδωσες. Το ίδιο κι εδώ. Δεν σε προσκάλεσαν σε γεύμα; Δεν πλήρωσες όμως σ΄ αυτόν που προσκαλεί το αντίτιμο του δείπνου του που το πουλεί για επαίνους, το πουλεί για περιποίηση.

ΚΕΦ Λ΄ Εσένα δεν μπορεί να σε βλάψει κανείς αν δεν το θέλεις. Και τότε μόνο θα έχεις βλαφθεί όταν κρίνεις ότι βλάφθηκες.

ΚΕΦ ΛΑ΄ Ποτέ δεν θα έχεις παράπονα με τους θεούς ούτε θα τους κατηγορήσεις ότι σε αμελούν. Αυτό όμως δεν μπορεί να γίνει με άλλο τρόπο παρά αν βγάλεις την ιδέα του καλού και του κακού από κείνα που δεν είναι της εξουσίας μας και τη βάλεις μόνο σε κείνα που είναι στην εξουσία μας.

ΚΕΦ ΛΓ΄ Προσδιόρισε για τον εαυτό σου ένα χαρακτήρα και ένα τρόπο ζωής που θα τον κρατήσεις ανάλλαχτο και μόνος όταν είσαι, και με άλλους όταν ανταμώνεσαι.

Κυρίως μη μιλείς για να κατηγορήσεις ανθρώπους ή να τους κατακρίνεις ή να τους επαινέσεις ή να τους συγκρίνεις.

ΚΕΦ ΜΑ΄ Είναι σημείο ηθικής προστυχιάς να καταγίνεσαι πολύ με το σώμα σου. π.χ. να γυμνάζεσαι υπερβολικά, να τρώς υπερβολικά, να πίνεις υπερβολικά. Αυτά πρέπει να γίνουνται ως πάρεργα. Η προσοχή όλη πρέπει να στρέφεται στο πνεύμα.

ΚΕΦ ΝΓ “ Εμένα ο Άνυτος και ο Μέλιτος μπορούν να με σκοτώσουν, να με βλάψουν όμως όχι”.