ΟΔΥΣΣΕΑ ΕΛΥΤΗ: ΕΝ ΛΕΥΚΩ' (πεζά κείμενα)

εκδ. Ίκαρος, 1993

Κ Α Π Ο Τ  Ε Ε Ι Ν Α

Ι Η Α Λ Η Θ Ε  Ι  Α  Γ

Ρ Α Φ Ω Τ Ο Σ Ο Α Σ

Π Ρ Α Π Ο Υ Δ Ε Ν Δ

Ι Α Β Α Ζ Ο Ν Τ Α   Ι

ΣΧΕΔΙΟ ΓΙΑ ΜΙΑΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ

·         Μπροστά στη ράχη της Σέριφος, όταν ανεβαίνει ο ήλιος, τα πυροβόλα όλων των μεγάλων κοσμοθεωριών παθαίνουν αφλογιστία. Ο νούς ξεπερνιέται από μερικά κύματα και λίγες πέτρες – κάτι παράλογο ίσως, παρ’ όλα αυτά ικανό να φέρνει τον άνθρωπο στις πραγματικές του διαστάσεις. Επειδή, τι άλλο θα του ήτανε πιο χρήσιμο για να ζήσει; Αν του αρέσει να ξεκινά λάθος, είναι γιατί δε θέλει ν’ ακούσει. 17

·         Ο θάνατος μπορεί να είναι λιγότερο ή περισσότερο σωστός, θέλω να πω λιγότερο ή περισσότερο ένας χαμός ανεπανόρθωτος, ανάλογα με τον τρόπο που θα τον δεχτείς. 17

·         Η μαγεία έχει τον τρόπο της. Ακόμη και πάνω στα τείχη της επιστήμης, ξέρει κάποτε ν’ ανοίγει μια πόρτα για ν’ ανασάνουμε. 19

ΤΑ ΕΠΙΤΥΜΒΙΑ

·         Όπως βλέπει κανένας, τα συμπεράσματα για τον αντίκτυπο που μπορεί να έχει ο χαμός μιας ανθρώπινης ζωής, τόσο από το ένα άκρο, της Τραγωδίας, όσο και από το άλλο, της φιλοσοφικής σκέψης, στον κόσμο των Ελλήνων, ανατρέπονται μπροστά στη θέα του Κεραμεικού. 27

·         Όλα δείχνουν ότι, μετά τη διδαχή ταπεινοφροσύνης του Ιησού, έχουμε γίνει σκληρότεροι και πλέον εγωπαθείς. Την κοινότητα τη θεωρούμε απλό μέσον για την προβολή μας. 28

·         Μόλις ο φόβος κάνει δυο βήματα πίσω στην ψυχή μας, η ελπίδα κάνει δυο βήματα μπροστά, έτσι που να μη χάσουμε την ισορροπία μας. 29

·         Η ευγένεια, όταν γίνεται κοινό κτήμα, τρισμεγεθύνεται. Και τότε αποζητά ην αναγωγή της στο ελάχιστο. 31

ΡΩΜΑΝΟΣ Ο ΜΕΛΩΔΟΣ

·         Ούτε καν Έλληνας δεν ήταν. Σύρος, ή κατά τον Maas, Εβραίος, έγραψε στην κοινή του καιρού του, μια μεταβατική φάση της ελληνικής, που –υπάρχουνε πολλά δείγματα- τη χειρίσθηκε με τους δισταγμούς και τα παραπατήματα ενός ξένου. Κάτι περίπου σαν τους μεγάλους σύγχρονους ποιητές μας που δεν ήξεραν ελληνικά, όπως έλεγε ο Σεφέρης για τον Σολωμό, τον Κάλβο και τον Καβάφη,  και που ωστόσο –ίσως γι’ αυτό- αναπαρθενεύσανε, από ένα δρόμο απροσδόκητον ο καθένας τους, τον ποιητικό λόγο. Επειδή συμβαίνει κι αυτό καμιά φορά στην ποίηση: ο ανεξοικείωτος να συλλαμβάνει αποτελεσματικότερα τις δυνατότητες που παρέχει ένα τέντωμα της γλώσσας και να τις αποτολμά, όταν ο άλλος, ο βαθύς γνώστης, έχει λόγους να αντιστέκεται.36

·         Οι ραψωδίες (του Όμηρου) οργανώνονται γύρω από πυρήνες που προεξέχουν και που , εκ των υστέρων, συγκρατούν το σύνολο. Οι πυρήνες αυτοί δεν είναι κατ’ ανάγκην «εικόνες». Είναι φραστικές μονάδες αυτοδύναμης ακτινοβολίας, όπου ο συνδυασμός ο ηχολογικός συμπίπτει με το νοητικό σε τέτοιο σημείο, που δεν ξέρεις τελικά εάν η γοητεία προέρχεται απ’ αυτό που λέει ο ποιητής ή από τον τρόπο που το λέει. 50

·         Εάν υποθέσουμε ότι επάθαινε τη συντριβή της Σαπφώς ή των Παρθενίων του Πινδάρου ένα ποίημα του Καβάφη, για να φέρω συγκεκριμένο παράδειγμα, δε θα μας έμεναν πια τα νυξ πολύως και τα σαυτού μελος γλάζεις, αλλά σκέτες κουβέντες: απ’ το παράθυρο φαίνονταν το σοκάκι. Βαρέθηκεν εφημερίδες να διαβάζει. Θα μ’ επιτρέψετε να πω – ένα «τεστ» που βάζει αλήθεια σε πολλές σκέψεις. 51

       

             Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΟΥ ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗ

http://frosochatoglou.blogspot.gr/2015/10/blog-post_25.html

ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΟΝ ΑΝΔΡΕΑ ΕΜΠΕΙΡΙΚΟ

http://frosochatoglou.blogspot.gr/2015/10/blog-post_13.html

·        

Η ΜΕΘΟΔΟΣ ΤΟΥ «ΑΡΑ»

·         Μπαίνοντας ο εικοστός αιώνας στο τελευταίο του τέταρτο, αισθάνομαι άστεγος και περιττός. 165

·         Βλέπω από τώρα την εποχή όπου θα υπολογίζουμε ηλεκτρονικά την υπόσταση ενός δέντρου, αλλά να το φυτέψουμε θα μας είναι αδύνατον. 178

·         Όταν μιλώ τόσο συχνά για διαφάνεια, υπονοώ ακριβώς αυτό: τη δυνατότητα να βλέπεις μέσ’ από το αθώο το ένοχο και μέσ’ από το λευκό το μαύρο. 179

·         Αλίμονο. Φορούμε γυαλιά χωρίς να είμαστε μύωπες. Και θα πέσουμε – πέσαμε ήδη- πάνω στα μαδέρια και τα παλούκια, που τα εκλαμβάνουμε για σκέτα ξύλα, ενώ είναι τα υλικά που χρειάζονται για να μπει στα σκαριά ένα καινούριο πλεούμενο. 180

·         Είναι φορές που αισθάνομαι αληθινή έχθρα προς την κοινωνία, επειδή δε μου μοιάζει. Έπειτα συλλογίζομαι ότι κι ένας φιλοτελιστής θα αισθάνεται το ίδιο, άμα βλέπει πόσο αδιαφορούμε για τα γραμματόσημα, πόσο αδυνατούμε να ξεχωρίσουμε την αξία τους, και συνέρχομαι. 181

·         Το έπος του Γιλγαμές. Η Οδύσσεια. Οι Πυθιονίκαι. Οι Μεταμορφώσεις. Το  Άσμα Ασμάτων. Τα Κοντάκια. Η Θεία Κωμωδία. Οι Γάμοι τ’ Ουρανού και της Κόλασης. Ο Ρήνος και η Πάτμος. Οι Ύμνοι στη Νύχτα. Ο Ερωτόκριτος. Οι Φωτσμοί. Οι Ελεύθεροι Πολιορκημένοι. Τα Άνθη του Κακού. Τα Φύλλα Χλόης. Τα Ελεγεία του Ντουίνο. Το Απομεσήμερο ενός Φαύνου. Το Θαλασσινό Κοιμητήρι. Ο Θρήνος για τον Ιγνάθιο Σάντσεθ Μεχίας. Τα Κάντος. Τα τέσσερα Κουαρτέτα. Κρατήστε σεις τα δικά σας. Αυτά είναι δικά μας. Στον αιώνα τον άπαντα. 183

Ο ΔΙΑΙΡΕΤΗΣ «Κ» ΣΤΗ  ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ

·         Η Μακροχρόνια άσκηση της κριτικής επέτυχε να μας προμηθεύσει έναν αριθμό πλαστικών αξιών, που τις τοποθετούμε στη θέση του διαιρέτη κάθε φορά που αξιολογούμε κάποιο έργο τέχνης. Επειδή μια διαίρεση κάνουμε, στο βάθος, όταν μετράμε πόσο χωράει σ’ ένα δημιουργημένο αποτέλεσμα εκείνο που διδαχθήκαμε ότι οφείλει να περιέχει. Αλλά, κατά την ταπεινή μου γνώμη, δεν οφείλει τίποτε, πρώτον. Και δεύτερον, δεν υπάρχει διαιρέτης πιο ευπαθής. Μας δίνει ένα πηλίκον που τρεμοσβήνει, σαν λαμπτήρας έτοιμος να καεί στην πρώτη μεταβολή θερμοκρασίας – ήθελα να πω, ευαισθησίας – μιας εποχής. Κάτι άλλο, πιο διαρκές, πιο χειραφετημένο από τις ιστορικές ή κοινωνικές συνθήκες αισθάνομαι να διεκδικεί μέσα μου την ιδιότητα του αποτελεσματικού διαιρέτη. Ζητώ να προσδιορίσω τη φύση του στα έργα που αγαπώ, στο αίσθημα που με κυριεύει κάθε φορά που τ’ αντικρίζω, αλλά μου είναι δύσκολο. Προσπαθώ. Ίσως είναι η διαφάνεια. Ίσως το μυστήριο. Μάλλον και τα δυο μαζί. Όπως  και να’ ναι, πρόκειται για μια καθαρότητα πραγματοποιήσιμη σ’ όλες τις εποχές, και σ’ όλες τις σχολές, όπως δείχνουν τ’ αποτελέσματα (επομένως άσχετη απ’ αυτές) όπου κι ο πιο επαναστάτης δείχνει, από μιαν άποψη, κλασικός κι ο πιο συντηρητικός ρηξικέλευθος, χωρίς   ένα τέτοιο σχήμα να μπορεί να θεωρηθεί οξύμωρο… Ας τ’ ονομάσουμε αυθαίρετα «Κ», έτσι, από το αρχικό γράμμα της καθαρότητας (που συμπίπτει να είναι και το αρχικό γράμμα του κλασσικού) 187-8

ΤΑ ΜΙΚΡΑ ΕΨΙΛΟΝ

·         Επειδή, αλίμονο, δεν υπάρχει μόνον το σπέρμα της διαιώνισης που εκέρδισε ξαφνικά το δικαίωμα να σπαταλά με τη μεγαλύτερη ευκολία. Υπάρχει και το άλλο σπέρμα, το αόρατο, που κλείνει μέσα του όλες τις βαθύτερες δυνάμεις του ανθρώπου να ξεπεράσει τον εαυτό του και που, ανάλογα με την αντίσταση που συναντούν στη διάχυσή τους προς τον εξωτερικό κόσμο, γίνονται τελικά οι δυνάμεις του Καλού ή του Κακού που ορίζουν τη μοίρα μας. 204

·         Βρισκόμαστε σήμερα στην πλήρη απογύμνωση του σώματος όχι από τα ενδύματά του αλλ’ από το μυστικό του νόημα. Και ο χώρος της ερωτικής ομιλίας, από χώρος υψηλής έκστασης, έγινε χώρος ανίας και μηδενισμένων από τον πληθωρισμό αξιών. 204

·         Συμβαίνει να είμαι όχι συμπτωματικά μόνον αλλά και οργανικά Έλληνας. Από την άποψη ότι κατοικώ το ίδιο ανάλλαχτον ομηρικό τοπίο και ότι έχω στο αίμα μου τον Πλάτωνα. Αυτός είναι ο λόγος που μ’ έκανε από μιας αρχής να καταδικάζω μέσα μου ολόκληρο το συγκρότημα των εκφραστικών τρόπων που η Αναγέννηση κληροδότησε στον δυτικό μας πολιτισμό. 205

·         Η ελληνική παιδεία από το ένα μέρος και ο υπερρεαλισμός από το άλλο στάθηκαν η «άνω» και η «κάτω» οδός που μ’ έβγαλαν στο ίδιο σημείο. 206

·         «Γιατί γράφετε;» ρωτάνε συχνά τον ποιητή στις συνεντεύξεις. Κι εκείνος βιάζεται ν’ απαντήσει: «δεν ξέρω». Είναι αλήθεια ότι, από μιαν άποψη, κι εγώ ο ίδιος δεν ξέρω. Από μιαν άλλη όμως αισθάνομαι ότι το απολύτως ατομικό μέρος του εαυτού μου τότε μόνον θα το δω να επαληθεύεται, όταν το αποστερήσω από την ιδιότητα της προσωπικής περίπτωσης, όταν με άλλα λόγια το καταστήσω κοινόν.206

·         Είμαι ένας ειδωλολάτρης που του έτυχε ν’ αγγίξει από το άλλο μέρος, άθελά του, τη χριστιανικήν αγιότητα. 207

·         Αλλά πότε είναι κανείς παιδί στη ζωή του; Δυο φορές μόνον. Όταν είναι πραγματικά παιδί κι όταν είναι τόσο μεγάλος που να μπορεί να ξανακατακτά ένα προς ένα όλα όσα τον έκαναν κάποτε παιδί. 222

·         Το ποσοστό του οξυγόνου που αντιστοιχεί σε κάθε άνθρωπο άλλοι το ξοδεύουν μεθοδικά και με κανονικές εισπνοές σ’ όλο το μάκρος της ζωής τους, άλλοι πάλι με βίαιες και δυσανάλογες δόσεις, ανάμεσα σε δυο νεκροφάνειες. Ποιος θ’ αποδειχθεί ότι εκμεταλλεύθηκε καλύτερα εκείνο που του δόθηκε, άγνωστο. 224

·         Το παν είναι υπομονετικά να μυηθώ στη δύσκολη επιστήμη του «ζειν» που μπροστά της όλα τ’ άλλα δε σημαίνουν τίποτε. 245

·         Έχουνε κατά κόρον επαναλάβει το παράδειγμα του Rimbaudπου έγραψε το «Μεθυσμένο Καράβι» χωρίς ποτέ του να έχει αντικρίσει θάλασσα. Τι πιο φυσικό.  Θάλασσα προϋπήρχε μέσα του. Θέλω να πω, είχε γεννηθεί μέσα στη φαντασία του, όπως όλα τα πράγματα που η παρατηρητικότητα –εάν δεν είσαι απλώς ένας μέτριος άνθρωπος- εκ των υστέρων μόνον έρχεται να ελέγξει, να συγκρίνει και να κατατάξει.251

·         … κάθε δάκρυ μεγεθύνεται, τόσο που να χωρέσει εκτός από σένα, και τη λύπη σου. 252

·         Τις πίκρες που ρίχνει ο χρόνος μέσα μου τις αφαιρεί από τα ποιήματά μου. Γέμισα ρυτίδες, για να μείνω λείος εκεί που κανείς δε θα με θυμάται.

·         Ένα τριαντάφυλλο που γίνεται ποίηση μπορεί να σε συντρίψει πολύ περισσότερο από μια γροθιά που δε γίνεται ποίηση. Μυριάδες λόγια μαραίνονται στα κόκκινα βιβλία, όταν ένα απλό κοριτσάκι πυροβολεί. Καθώς φαίνεται, ακόμη και για ν’ ανατραπούν καθεστώτα- τι θρίαμβος- χρειάζεται η καλή ποιότητα. 253

·         Η απόσταση από το «τίποτε» στο «ελάχιστο» είναι πολύ μεγαλύτερη παρ’ ό,τι από το «ελάχιστο» στο «πολύ». 256

·         Είναι αστείο, αλλά οι λέξεις που σε βοηθάν να ζήσεις βοηθάν τον άλλο να σε πεθάνει. 257

·         Στην αντιδικία του με τον ψυχικό παράγοντα ο πρακτικός άνθρωπος βγήκε ανέκαθεν ηττημένος. Ξέφτισε μαζί με το πουκάμισό του, μακάρι να’ τανε κι από χρυσάφι, τη στιγμή που ο άλλος, μακάρι και θεόγυμνος, ένιωσε να μεταστοιχειώνεται σε κάτι το αναντικατάστατο. Που γι’ αυτό έγινε και η Τέχνη: για να δίνει οντότητα στο μέρος του εαυτού μας που, άπαξ και υπήρξε έτσι, δεν μπορεί να ξαναϋπάρξει έτσι ποτέ. 258

·         Σκοπός μου δεν ήταν να παίξω. Ήταν να μεταγράψω την ποιητική μου σ’ ένα επίπεδο αποσπασμένο από τους ήλους του σταυρού της γλώσσας. [για τις «συνεικόνες», τα κολλάζ του].259

·         Την απιστία μας. Που δεν αναγνωρίζουμε το μέσα μας υπερπέραν, ενώ γεμάτοι από τις ουλές του φεύγουμε όλοι μας από τον κόσμο αυτόν μια μέρα όπως ύστερα από έναν άτυχο έρωτα. 262

·         Θάνατος είναι αυτό: να μένουν τα πράγματα που ονειρεύεσαι στη μέση. Και δυστυχώς, συμβαίνει, πάνω που ονειρευόμαστε, να πεθαίνουμε. 264

·         Τα χρόνια εκείνα η Αθήνα δεν είχε νερό, μήτε δωρεάν παιδεία. Είχε όμως μια Φωκίωνος Νέγρη σε πρωτόγονη κατάσταση, με πολλούς ήχους νερών και πολλές κρυφές πρασινάδες. Εκεί κάπου, λίγο μετά τα μεσάνυχτα, μπορούσες να συναντήσεις το Νίκο Γκάτσο και να βολτάρεις μαζί του, συζητώντας για ποίηση ως το πρωί… Το τι μυριάδες τσιγάρα και καφέδες καταναλώθηκαν αργότερα λίγο πιο πάνω, στο τέρμα της οδού Σπετσών όπου βρισκότανε το μικρό του σπίτι, το τι ολονυχτίες εξαντλητικές διαδέχονταν η μια την άλλη στα χρόνια της 4^ης Αυγούστου, ή της Γερμανικής Κατοχής ή του Εμφυλίου, με συνεχή ανεβοκατεβάσματα Σολωμών και Καβάφηδων, Βαλερύδων και Ελουάρδων, δεν περιγράφεται. 297

ΛΟΓΟΣ ΣΤΗΝ ΑΚΑΔΗΜΙΑ ΤΗΣ ΣΤΟΚΧΟΛΜΗΣ

·         Από τον Ηράκλειτο έως τον Πλάτωνα και από τον Πλάτωνα έως τον Ιησού διακρίνουμε αυτό το «δέσιμο» που φτάνει κάτω από διάφορες μορφές ως τις μέρες μας και που μας λέει περίπου το ίδιο: ότι εντός του κόσμου τούτου εμπεριέχεται και με τα στοιχεία του κόσμου τούτου ανασυντίθεται ο άλλος κόσμος,  ο «πέραν», η δεύτερη πραγματικότητα, η υπερτοποθετημένη επάνω σ’ αυτήν όπου παρά φύσιν ζούμε. Είναι μια πραγματικότητα που τη δικαιούμαστε και που από δική μας ανικανότητα δεν αξιωνόμαστε. 321

·         Η σφαίρα που σχηματίζει η νέα ελληνική ποίηση έχει, θα μπορούσε να πει κανείς, όπως κάθε σφαίρα, δυο πόλους: το βόρειο και το νότιο. Στον ένα τοποθετείται ο Διονύσιος Σολωμός, που από την άποψη της εκφραστικής επέτυχε –προτού υπάρξει ο Mallarme στα ευρωπαϊκά γράμματα- να χαράξει μι άκρα συνέπεια και αυστηρότητα την αντίληψη της καθαρής ποίησης με όλα της τα παρεπόμενα: να υποτάξει το αίσθημα στη διάνοια, να εξευγενίσει την έκφραση και να δραστηριοποιήσει όλες τις δυνατότητες του γλωσσικού οργάνου προς την κατεύθυνση του θαύματος. Στον άλλο πόλο τοποθετείται ο Κ.Π. Καβάφης, αυτός που , παράλληλα με τον T.S. Eliot έφτασε στην άκρα λιτότητα, στη μεγαλύτερη δυνατή εκφραστική ακρίβεια, εξουδετερώνοντας τον πληθωρισμό στη διατύπωση των προσωπικών του βιωμάτων. Ανάμεσα στους δυο αυτούς πόλους κινήθηκαν οι μεγάλοι μας άλλοι ποιητές, ο Ανδρέας Κάλβος, ο Κωστής Παλαμάς, ο Άγγελος Σικελιανός, ο Νίκος Καζαντζάκης, ο Γιώργος Σεφέρης, άλλος λιγότερο άλλος περισσότερο προς το ένα ή το άλλο από τα δυο άκρα. 328-9

ΤΑ ΔΗΜΟΣΙΑ ΚΑΙ ΤΑ ΙΔΙΩΤΙΚΑ

·         Πρόκειται για τη βαθύτερη εκείνη δύναμη των αναλογιών που συνέχει τα παραμικρά με τα σπουδαία ή τα καίρια με τα ασήμαντα και διαμορφώνει κάτω από την κατατεμαχισμένη των φαινομένων επιφάνεια, ένα πιο στερεό έδαφος για να πατήσει το πόδι μου – παραλίγο να πω η ψυχή μου. Μέσα σ’ ένα τέτοιο πνεύμα είχα κινηθεί άλλοτε, όταν έλεγα ότι ένα τοπίο δεν είναι όπως το αντιλαμβάνονται μερικοί, κάποιο, απλώς, σύνολο γης, φυτών και υδάτων. Είναι η προβολή της ψυχής ενός λαού επάνω στην ύλη. 339

·         Το καίριο στη ζωή αυτή κείται πέραν του ατόμου. Με τη διαφορά ότι, αν δεν ολοκληρωθεί κανείς σαν άτομο – κι όλα συνωμοτούν στην εποχή μας γι’ αυτό – 

αδυνατεί να το υπερβεί. 341

·         Αυτό θα πει να μπαίνει ένας πολιτισμός όχι στην ιστορία με πολέμους, αλλά στη ζωή με τον ήλιο στην κοιλιά. 342

·         Θεέ μου! Κι εγώ που ονειρευόμουν να παραλληλιστούν άλλου είδους γραμμές κι απέβλεπα στις συντεταγμένες του γυμνού σώματος και της δικαιοσύνης, της αλκής και της ιερότητας, του παρθενικού και του ηδυπαθούς! Που ζητούσα να καθαγιασθούν πρώτα μέσα στο άδυτον του κάθε ιδιώτη τα «κοινά» και έτσι μόνον να γίνουν κανόνες ζωής για όλους, με το ίδιο ήθος και την ίδια δύναμη. Ουτοπία; Μπορεί. Γιατί όχι; 345

·         Ώ να μπορούσανε λέει και τα οργανωμένα κράτη να διαμορφώσουν μια δημόσια ζωή με νόμους σαν αυτούς που διέπουν το άτομο. Να επιφοιτούσε στα κοινά η ψυχή και μια διαταγή του υπουργείου Υγείας να ξαπόστελνε στα εργοστάσια επεξεργασίας απορριμάτων όλες τις πενταροδεκάρες των συμφερόντων, για να βγουν έστω και λίγα γραμμάρια ομορφιάς. Να έπαιρνε πότε πότε η συνεδρίαση του Κοινοβουλίου τις προεκτάσεις που παίρνει ένα δάκρυ όταν διαθλά τις αθλιότητες όλες κι απομένει να λάμπει σαν μονόπετρο.346

·         Φέρτε μου το Θεό, θα συνεννοηθώ αμέσως. Με τους ανθρώπους είναι το δύσκολο. 349

·         Τίποτε απ’ όλα αυτά που περιφέρουν επί αιώνες τώρα στα σχολεία, στις εκκλησίες, στις κομματικές συγκεντρώσεις, δεν παίρνει διαβατήριο για την ψυχή, αν προηγουμένως δεν έχει την οφειλόμενη θεώρηση από τα μέσα τα εκφραστικά. Οι νόμοι της τέχνης είναι και νόμοι της ζωής. Ο πολιτικός οφείλει να μη διαφέρει σαν αντίληψη από τον καλλιτέχνη. Και στην αντίληψη του καλλιτέχνη ο αγώνας για τη σωτηρία του ανθρώπου είναι αγώνας για την ορθή έκφραση και τίποτε άλλο. Σε τέτοιο σημείο που θα έλεγα ότι και οι πλέον αντίθετες τοποθετήσεις απέναντι στο ίδιο πρόβλημα εξισώνονται αν η εν τέχνη δικαίωσή τους είναι του αυτού υψηλού βαθμού. Η ποιότητα στηρίζει τους θεούς και είναι για να μην το’ χουν κατανοήσει εγκαίρως οι Ιερείς που παιδεύεται άδικα η ανθρωπότητα.. 350

ΧΡΟΝΟΣ ΔΕΣΜΩΤΗΣ ΚΑΙ ΧΡΟΝΟΣ ΛΥΟΜΕΝΟΣ

·         Μόνον καμιά φορά, τις νύχτες που η στεναχώρια σε πνίγει, σαν να υποψιάζεσαι ότι κάτι μισοαρχινισμένες σκηνές της ζωής σου, που δεν τους είχες δώσει τη δέουσα σημασία, παραμένουν ακόμα ζωντανές, σαλεύουν, και, μόλο που τις διώχνεις, εκείνες επανέρχονται και σε παρενοχλούν μέσα στο παραΰπνι σου. Δεν καταλαβαίνεις γιατί. Και όμως. Ζητούν να συνεχίσουν κάτι που αγνοείς επειδή το έχεις ήδη απολέσει και να συνεχιστούν από κάτι άλλο, που επίσης αγνοείς επειδή δεν έχει επισυμβεί ακόμη, θα σημάνει όμως η ώρα του, έστω και ερήμην της δικής σου παρουσίας. 359

·         Τα εμπόδια που μας τίθενται σήμερα τελούν υπό συνεχή άρση και ανατροπή. Μια μέρα τα βαλανίδια δε θα πέφτουν κάτω από τη βαλανιδιά, ενώ τα κατορθώματά μας θα περνάν ψηλά, πολύ πέραν από τις προθέσεις μας. Τότε και η ποίηση, που συλλαμβάνει και αποδίδει την ψυχή του ανθρώπου με ακρίβεια δεκάτων του δευτερολέπτου, δε θα μας φαίνεται πλέον ακατανόητη. Μουσικήν ποιείτε ώ φίλοι! 360

ΙΔΙΩΤΙΚΗ ΟΔΟΣ

·         «Μα είναι πλάσμα της φαντασίας σου», ψιθυρίζουνε δειλά μερικοί. « Ωραία, κι εκείνη τίνος πλάσμα είναι;» ρωτάω.392

·         Κι εγώ, από το μέρος το δικό μου, εξομολογούμαι ότι μπροστά σ’ ένα ωραίο τοπίο δε θα μπορούσα να γράψω τίποτε. Η φυσική ομορφιά καταπιέζει τη νοητική, που αιτείται την πλήρη απόσπαση και ανάπτυξή της ώς το απίθανο. Καλά να’ ναι λοιπόν από την άποψη αυτή, του καθενός μας η ιδιωτική οδός. Που βγάζει σ’ ένα «παντού» που είναι των άλλων το «πουθενά». 392

·         Είναι ανοιχτή για τον καθένα μας η ιδιωτική του οδός. Και όμως, την ακολουθούν ελάχιστοι. Μερικοί, μόνον όταν συμβεί, μια ή δυο φορές στη ζωή τους, να είναι ερωτευμένοι. Και οι υπόλοιποι ποτέ. Είναι αυτοί που αποχωρούν μια μέρα από τη ζωή χωρίς να έχουν πάρει καν είδηση τι τους συνέβη. Και είναι κρίμας. Είναι κρίμας αυτός ο ισόβιος εγκλεισμός στην κιβωτό της Ανάγκης, με καθηλωμένες τις αισθήσεις σε υπηρετικό επίπεδο. 393

·         Ή παραμένεις με τις πέντε σου αισθήσεις αγύμναστες και τον ψυχικό σου κόσμο εκτεθειμένο σε συμβάντα επιφανείας που απλώς καταγράφεις, οπόταν, μείον τη διαφορά της ποιότητας, τοποθετείσαι στην ίδια παράλληλο με τα λαϊκά τραγούδια και τ’ αναγνώσματα των εβδομαδιαίων  περιοδικών. Ή αποδέχεσαι καταρχήν την ύπαρξη μυστηρίου, οπόταν θέτεις υπό αμφισβήτηση τα εξαγόμενα κάθε πρωτοβάθμιας εμπειρίας και εισχωρείς με μια βαθιά τομή στην πραγματικότητα, επιδιώκοντας ν’ ανασυνθέσεις το φαινόμενο της ζωής βάσει των στοιχείων που σου προσκομίζουν η αποδεσμευμένη από κάθε προκατάληψη σκέψη, αφενός, και, αφετέρου, οι ασκημένες όπως ένα λαγωνικό αισθήσεις, που ενίοτε, αν είσαι τυχερός, τις βλέπεις να επιστρέφουν από τα πεδία όπου τις είχες εξαπολύσει, κρατώντας στα δόντια τους θηράματα της ίδιας σπουδαιότητας μ’ αυτά που κατά καιρούς έχουν επιτύχει να «χτυπήσουν» οι θρησκείες. 394

·         Φαίνεται ότι κάπου μέσα στο διάστημα, όπου εξακολουθούν να τρέχουν τα ιδωμένα, θα πρέπει να σηκώνονται αεράκια που πάνε κόντρα στο ρεύμα ή που είναι απλώς πιο ισχυρά, όπως οι σπιλιάδες, και μας επιστρέφουν παρόμοιες στιγμές άκρας ταπεινοσύνης και ομορφιάς, όπως θα’ πρεπε να είναι οι κανόνες του βίου μας. Όπου να έχει τη θέση του και ο καλλιτέχνης, χωρίς να αισθάνεται καταπίεση. Να κτυπά πλήκτρα και να παράγει ευφωνία. Δηλαδή, με τον τρόπο του, δικαιοσύνη. Επειδή στο βάθος μοναδική του έγνοια κι εκεινού είναι πόσο μέρος θα δώσει στο ένα και πόσο στο άλλο από τα άπειρα που καταπιάστηκε να παίξει. Μια μέσω του θανάτου αθανασία. 401

ΠΡΟΣΩ ΗΡΕ'ΜΑ

·         Επειδή – κοντά στ’ άλλα πρέπει να το υπενθυμίζει κανείς αυτό – η ακριβολογία στη σκέψη δε συμπίπτει πάντοτε με την ακριβολογία στα αισθήματα. Πόσο μάλλον στα οράματα ή στους διασκελισμούς που απαιτούνται για να κινηθείς σ’ ένα επίπεδο υπεράνω πολύ της χρηστικής πραγματικότητας. Εκεί που κατοικούν οι θεοί, κι οι πιο ανεπαίσθητες αποκλίσεις αποκτούν τεράστιες διαστάσεις και δείχνουν πόσο βάρος έχει και στις πράξεις μας και στο νου μας κείνο που θεωρούσαμε ασήμαντο. Ίσως –δεν είναι παράξενο- οι μεγάλες κι συνεχείς αποτυχίες μας εκεί να οφείλονται. Σ’ αυτή την παράλειψη. 409

·         Η «τάξη» σύμφωνα με μια τέτοιαν άποψη, δεν ενέχει τη σχολαστική έννοια που συνηθίσαμε να της αποδίδουμε. Μοιάζει μ’ ένα κλειστό κουτί που μας απωθεί αλλά που άμα το ανοίξουμε, ανακαλύπτουμε ότι φυλάγει τη μικρή μας ελευθερία συν μια μικρή προτροπή: να απαλλαγούμε από το περιττό. Κι αλήθεια, είναι ανάγκη. Δε γίνεται αλλιώς. Ή θα’ σαι ολιγαρκής στα υλικά σου αγαθά, ή θα’ σαι ολιγαρκής στα βιώματά σου. 413